سعید طبرسی به اختلاف بین ارزش ذاتی یک دارایی و قیمت آن در بازار، حباب قیمتی گفته می‌شود که می‌تواند مثبت یا منفی باشد. اما چرا یک حباب ایجاد می‌شود؟ چطور آن را تشخیص بدهیم تا حتی‌الامکان گران نخریم؟ در ادامه به توضیح این پدیده خواهیم پرداخت.
به نظر شما برای یک عدد ماسک یا یک شیشه محلول شستشوی ضد عفونی چقدر باید پرداخت؟ یادتان هست در زمستان 98 و ابتدای بحران کرونا، اینها را با چه قیمت بالایی می‌خریدید؟ یک سال بعد از آن تاریخ چقدر؟
واقعیت آن بود که در ابتدای بحران کرونا، با افزایش ناگهانی تقاضا برای این محصولات هنوز صنعت توان پاسخ‌گویی به این میزان تقاضا را نداشت. از سوی دیگر، به علت ناشناخته بودن بحران کرونا کسی نمی‌دانست این اپیدمی چقدر طول می‌کشد و همچنین میزان عمر مفید و کارا بودن ماسک برای مردم مشخص نبود. خاطرمان هست بعضی افراد وسواسی، در ابتدا تصور می‌کردند هر ماسک را باید ساعت به ساعت تعویض کرد اما به تدریج مردم فهمیدند در صورت رعایت نظافت، آن را به راحتی می‌توان برای یک روز یا بیشتر نگاه داشت، و در صورت شستشوی مرتب دست با آب و صابون نیاز به استفاده دائمی از محلول ضدعفونی نیست.
پس بخشی از هجوم اولیه به سمت این محصولات و گرانی آن‌ها، به خاطر برهم‌خوردن تعادل عرضه و تقاضا و بخشی به خاطر ناآگاهی از الگوی مصرف و به عبارتی دیگر، تصور اغراق شده از میزان نیاز به آن‌ها بود. با اصلاح این دو مورد، قیمت آن محصولات تقریباً به میزان قبل از اپیدمی برگشت.
البته، حباب قیمتی بیشتر در مورد بازارهای مالی و کالاهای سرمایه‌ای به کار می‌رود. اما برای کالاهای مصرفی نیز می‌توان آن را تعریف کرد و مثال ماسک و محلول دوران کرونا، به خاطر تجربه مشترکی که همه ما از آن روزها داریم، ذهن را به این مفهوم نزدیک می‌کند.
حباب قیمت در بازار
حباب قیمتی چیست؟
اصطلاح «حباب» در بازارهای مالی، به وضعیتی اشاره دارد که در آن قیمت یک دارایی مثل سهام، ملک، طلا و… از ارزش ذاتی و بنیادی خود فاصله می‌گیرد. معمولاً هر چیز که به حباب تشبیه می‌شود، به خاطر ناپایدار بودن آن است. چرا که حباب با کمترین تلنگر بیرونی می‌ترکد و موضوع حباب در اقتصاد نیز اشاره به این نکته دارد که اگرچه قیمت فعلاً از ارزش منصفانه خود خیلی بالاتر رفته یا پایین‌تر آمده، اما نظر ما این است که نباید خیلی به این وضعیت دل بست و در میان‌مدت قیمت آن با ارزش بنیادی خود هماهنگ می‌شود و این حباب از بین می‌رود.
هر گاه از فعالان بازار می‌شنوید که می‌گویند سهام یک شرکت حباب دارد و یا طلا این روزها حباب دارد، به این معناست که قیمت سهام از ارزش ذاتی خود فاصله زیادی گرفته است و این فاصله قیمتی ممکن است هر لحظه جبران شود.
حباب مثبت، یعنی قیمت یک دارایی مانند ملک، طلا و غیره بالاتر از ارزش آن معامله می‌شود. در چنین شرایطی می‌گویند زمان خرید نیست و یا اگر دارنده آن هستید، جا برای طمع بیشتر نیست و فروختن آن منطقی‌تر است.
حباب منفی، یعنی قیمت یک دارایی بسیار پایین‌تر از ارزش آن معامله می‌شود، که می‌تواند به دلایل مختلفی مانند ترس و هیجان منفی باشد. در این اوضاع می‌شود پس از بررسی‌های لازم، برای خرید آن اقدام کرد.
حباب قیمتی در ایران و جهان: تراژدی حباب گل لاله!
اصطلاح حباب قیمتی یا حباب مالی، احتمالا اولین بار در قرن هفدهم میلادی در اروپا مطرح شد و به گوش همه رسید. گل لاله که چند دهه قبل به عنوان یک گیاه جدید، تازه وارد اروپا شده بود به دلیل زیبایی و مطلوبیت، به سرعت جای خود را در خانه‌های اشراف باز کرد. تبدیل به یک کالای لوکس و ابزار فخر فروشی شد و تقاضا برای آن به شکل جنون‌آمیزی بالا رفت. البته پس از مدتی، از کالای فاخر تبدیل به ابزار تجارت شد، سفته‌بازان روی آن فعال شدند و قیمت پیاز آماده کاشت آن، چندین برابر شد و این تب تند که ابتدا در هلند شروع شده بود، به تدریج اروپا را فرا گرفت. بازارهای مالی مخصوص این تجارت تشکیل شد و در کنار خرید و فروش مستقیم، قراردادهای مشتقه و اهرمی روی آن شکل گرفت و همه از ترس جا ماندن به سمت آن هجوم می‌آوردند.
اما از سال 1637، این بازار با همان شیب تندی که اوج گرفته بود دچار افول شد. عده‌ای شک کرده بودند که این قیمت فراتر از ارزش واقعی گل لاله است، و شک اولیه تبدیل به ترس و سپس فرار شد. همه حاضر بودند پیازهای گل را که با قیمت بالا خریده بودند زیر قیمت بفروشند اما حالا دیگر مشتری نبود.
تراژدی تاریخی حباب قیمتی
افزایش شدید قیمت سهام شرکتهای اینترنتی و تجارت الکترونیکی در اواخر دهه ۹۰ میلادی، معروف به حباب دات کام (dot com Bubble)، و حباب قیمتی بازار مسکن که به بحران مالی ۲۰۰۸ امریکا منجر شد، نمونه های مشهور دیگری هستند.
در کشور خودمان رشد ناگهانی و چند برابری بازار بورس در نیمه اول سال ۱۳۹۹ جزو مشهورترین نمونه‌هاست. شاخص بورس که طی حدود نه ماه از ۳۰۰ هزار به بالای ۲ میلیون واحد رسیده بود، تا کمتر از ۱۰ ماه آینده تا محدوده یک میلیون و صد هزار واحد سقوط کرد. پس از این اتفاق خیلی‌ها دنبال دلیل می‌گشتند و در جستجوی خود به عواملی مانند صعودی شدن نرخ بهره بانکی در مرداد ۱۳۹۹ یا اختلاف دو وزارت‌خانه نفت و اقتصاد بر سر عرضه صندوق سرمایه‌گذاری پالایش اشاره کردند. اما واقعیت این بود که حباب برای ترکیدن، چندان به دنبال دلیل نیست، بلکه دنبال بهانه است!
حالا همین شاخص بورس پس از ریزش، تا مدت‌ها پس از آن راکد بود در شرایطی که سایر بازارها مانند ملک و طلا رشد زیادی کرده بودند. اینجا بر خلاف حباب مثبت اولیه، بازار بورس دچار حباب منفی شده بود و به دلیل بدبینی و عدم اعتماد، کسی به سراغ آن نمی‌رفت.
آیا می‌توان حباب‌ها را تشخیص داد؟
حال سوال این است که به فرض وجود حباب، چگونه آن را تشخیص دهیم تا در دامش نیفتیم؟
تحلیل‌گران و اقتصاددانان مثلا در مورد بازار سهام، ارزش ذاتی سهام شرکت‌ها را برآورد می‌کنند. مثلا در یک زمان بیشتر تحلیل‌گران به اجماع می‌رسند که شرکت فولاد خوزستان با توجه به تمام عوامل تاثیرگذار بر صنعت و شرکت، ارزش ذاتی آن در حال حاضر حدود ۴۰۰ تومان به ازای هر سهم برآورد می‌شود. اگر قیمت سهم به ۵۰۰ تومان رسید، می‌گویند که سهام این شرکت ۱۰۰ تومان حباب مثبت دارد.
برعکس، اگر قیمت این سهم دچار روند نزولی شد و تا ۳۰۰ تومان ریزش کرد، می‌گویند قیمت این سهم به میزان ۱۰۰ تومان حباب منفی دارد و اصطلاحاً برای خرید ارزنده است.
در تمام بازارها، اعم از بورس، ملک، طلا، خودرو و سایر موارد، مدل‌های مختلفی برای تشخیص ارزش ذاتی یا منصفانه دارایی‌ها وجود دارد. در بازار بورس استفاده از نسبت‌های مالی مانند P/E و سابقه ارزش دلاری بازار، و در بازار طلا مقایسه قیمت داخلی با حاصل‌ضرب نرخ انس جهانی و نرخ دلار از مدل‌های شناخته شده هستند. البته هر کدام از این مدل‌ها جزییات زیادی در محاسبه دارند. پس رجوع به نظر کارشناسان آموزش دیده و معتبر هر بازار، می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا در زمان مناسب‌تری بخرند و یا بفروشند.
افرادی که خود دانش لازم را برای تخمین ارزش دارایی‌ها ندارند و بدتر از آن، از مطالعه نظر کارشناسان خودداری می‌کنند، به احتمال زیاد پیرو هیجانات عمومی وارد بازار خواهند شد. مانند مردمی که پیاز گل لاله را در اوج قیمت خریدند و سپس برای فروش با یک چهارم بها نیز مشتری پیدا نشد. اتفاقی که قرن‌هاست به شکل‌های مختلف و در کشورهای مختلف تکرار می‌شود. خریدوفروش هیجانی جز آنکه سرمایه را به باد می‌دهد، احساس ناخوشایند شکست و ناکارآمدی را به همراه دارد.
سخن پایانی
در این مقاله مفهوم حباب قیمتی را توضیح دادیم، که به معنای فاصله گرفتن قیمت یک دارایی از ارزش ذاتی آن است. این فاصله می‌تواند مثبت یا منفی باشد، پس حباب منفی و حباب مثبت هر دو می‌تواند گاهی وجود داشته باشد.
حباب همان‌طور که از نامش پیداست، به یک وضعیت ناپایدار اشاره می‌کند. پس قیمت‌ها در حالت حبابی هرچقدر هم که شدید و هیجان‌انگیز باشند، معمولاً پایدار نخواهند بود.
حباب منفی معمولا در نتیجه بدبینی مفرط و حباب مثبت معمولا در نتیجه خوش‌بینی مفرط به شرایط بازار است. در میانه اینها، ارزش ذاتی دارایی قرار دارد که در نتیجه واقع‌بینی به دست می‌آید و می‌تواند راهنمای بهتری باشد. در نهایت اگر برای تشخیص ارزش ذاتی یک دارایی شک داشتید، مشاوره سرمایه‌گذاری فردانامه برای شماست تا در بهترین بازار سرمایه‌گذاری کنید.
