سعید طبرسی حتما برای شما هم پیش آمده است که پرتفوی خود را باز کرده و با کسر موجودی مواجه شده باشید. بعد از تعجب و احتمالا نگرانی و تماس با کارگزاری، به شما گفته شده که سهمی که در پرتفوی خود داشته‌اید افزایش سرمایه داشته است.
افزایش سرمایه فرآیندی است که هر چند وقت یک بار برای بیشتر سهم‌های بازار اتفاق می‌افتد. از آنجا که هم تعداد و هم قیمت سهام پورتفو با آن تغییر می‌کند، شناخت آن برای هر سهامدار لازم است.
خبر افزایش سرمایه سهم‌های مختلف، یکی از موضوعاتی است که به گوش فعالان بورس بسیار آشناست. در حال حاضر بیش از 800 شرکت در بورس و فرابورس فعال هستند که هر از چند گاهی تعدادی از آنها افزایش سرمایه می‌دهند. حتی بعضی از این شرکت‌ها به فاصله چند سال چندین بار این اتفاق را تجربه می‌کنند.
واقعیت این است که سهامداران تازه‌کار، خیلی از ریزه‌کاری‌های بازار را می‌توانند پس از ورود به بازار سهام و در حین معامله‌گری یاد بگیرند. اما افزایش سرمایه، فرآیندی است که پس از آن هم تعداد و هم قیمت سهام موجود در پورتفوی سهام شما تغییر می‌کند! بنابراین آموختن آن را باید در اولویت گذاشت.
سهامدارانی که با این فرآیند آشنا نیستند، به ناگاه می‌بینند که ظاهر پورتفوی آنها بعد از مجمع شرکت عوض شده، و از خود می‌پرسند قاعده این تغییرات چیست؟
آیا بهتر نبود سهام خودم را قبل از وقوع افزایش سرمایه می‌فروختم یا اینکه حالا شرایط بهترشده؟ کدام شرکت‌ها اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند؟ انواع روش های افزایش سرمایه کدامند و کدام یک بهترین است؟ و سوال اساسی‌تر، معنی و هدف این کار چیست؟
برای درک بهتر این مفهوم در مرحله اول مختصری درباره مفهوم سرمایه شرکت صحبت می‌کنیم. در ادامه مطلب با فردانامه همراه باشید.
سرمایه چیست؟
هر شرکت تجاری برای شروع فعالیت خود نیاز به سرمایه دارد. سرمایه شرکت پولی است که در مرحله تاسیس شرکت، توسط سهامداران تامین شده و قسمتی از سمت چپ ترازنامه بوده و بخشی از حقوق صاحبان سهام است. مبلغ سرمایه اولیه شرکت تقسیم بر قیمت اسمی سهام می‌شود (که در ایران مبلغ 1000 ریال است) و از اینجا تعداد سهام شرکت مشخص می‌شود.
یکی از مواردی که در اساسنامه شرکت قید می‌شود میزان سرمایه است. در هنگام رجوع به اداره ثبت شرکت‌ها برای ثبت شرکت حتماً باید مبلغ سرمایه اولیه مشخص‌شده باشد.
افزایش سرمایه چیست؟
به زبان ساده، افزایش سرمایه یعنی افزایش تعداد سهام منتشره توسط شرکت سهامی. پس می‌توان گفت افزایش سرمایه یکی از روش‌های تامین مالی شرکت‌هاست. شرکت‌ها منابع مالی جدید را از طریق انتشار و فروش سهم‌های جدید تامین می‌کنند. این منابع مالی جدید، در راستای اصلاح ساختار سرمایه یا گسترش فعالیت‌های شرکت مانند افزایش ظرفیت تولید، طرح‌های توسعه و پروژه‌های شرکت، نوسازی ماشین آلات و … به کار گرفته می‌شود.
این تامین منابع مالی جدید از طریق افزایش سرمایه می‌تواند به شکل‌های مختلفی صورت پذیرد. روش‌های مختلفی برای افزایش سرمایه داریم که تفاوت اصلی بین آنها، در محل تامین این منابع جدید است.
افزایش سرمایه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس یک سری مراحل قانونی دارد که در مقاله مراحل افزایش سرمایه به این موضوع پرداخته‌ایم.
روش‌های چهارگانه افزایش سرمایه
1) افزایش سرمایه از محل اندوخته یا انباشته
2) افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
3) افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال‌شده سهامداران
4) افزایش سرمایه به روش صرف سهام
توجه نمایید که هر نوع از افزایش سرمایه در صلاحیت مجمع فوق‌العاده شرکت است که با تصویب دو سوم سهامداران اعتبار می‌یابد. در ادامه به توضیح هر یک از روش‌ها می‌پردازیم.
روش‌های افزایش سرمایه
1)افزایش سرمایه از محل سود انباشته
طبق قانون تجارت، شرکت‌ها موظفند سالانه درصدی از سود خود را بین سهامداران تقسیم نکرده و در شرکت نگهداری کنند. این سود در حسابی تحت عنوان سود انباشته در سمت چپ ترازنامه شرکت‌ها ثبت می‌شود. شرکت می‌تواند از این محل سرمایه خود را افزایش دهد و با این کار منابع جدید موردنیاز خود را تامین کند. پس در روش سود انباشته سهامداران وجهی پرداخت نمی‌کنند و نقدینگی جدید به شرکت وارد نمی‌شود.
با توجه به اینکه سهامدار پولی پرداخت نمی‌کند اما تعداد سهام او افزایش پیدا می‌کند، به سهام جدید منتشر شده سهام جایزه می‌گویند. معمولا اضافه شدن سهام جایزه به پورتفو مدتی طول می‌کشد و پس از رویت در پورتفو، قابل خرید و فروش خواهد بود.
محاسبات روش سود انباشته:
محاسبه افزایش سرمایه به روش سود انباشته
مثال: فرض کنید قیمت سهام شرکتی 600 تومان بوده و قصد دارد به روش سود انباشته 200 درصد افزایش سرمایه بدهد.
از طرفی دیگر، سهامداری تعداد 1000 سهم از شرکت فوق را دارد. تعداد و قیمت سهام او چگونه تغییر خواهد کرد؟
طبق فرمول بالا، خواهیم داشت:
2) افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
دارایی‌های ثابت و مشهود شرکت مانند ساختمان، زمین و ماشین‌آلات در ترازنامه به ارزش دفتری آنها ثبت می‌شود. ارزش دفتری، در اصل بهای تمام شده تاریخی آن دارایی پس از کسر استهلاک است و با ارزش روز دارایی اختلاف دارد. به خصوص در شرایط تورمی این اختلاف زیاد می‌شود.
در این روش نیز مانند روش سود انباشته، نقدینگی جدید وارد شرکت نمی‌شود و ارزش شرکت تغییری نمی‌کند. به سهامداران سهام جایزه تعلق می‌گیرد. فایده افزایش سرمایه با این روش اصلاح ساختار مالی شرکت است.
محاسبات روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها (مشابه روش سود انباشته است):
3) افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال‌شده سهامداران
در مواقعی که شرکت نیاز به منابع مالی جدید دارد و می‌خواهد این منابع را از طریق آورده نقدی از سوی سهامداران خود تامین کند، برگه‌هایی به نام حق تقدم منتشر کرده و در اختیار سهامداران خود قرار می‌دهد. در واقع در این اولویت و حق تقدم با سهامداران فعلی است. حق تقدم هر سهم به شکل نماد در پورتفو مشاهده می‌شود و با یک حرف «ح» پس از نام نماد شرکت مشخص می‌گردد. به‌عنوان‌مثال حق تقدم نماد خساپا با نماد «خساپاح» شناسایی می‌شود.
سهامدار در مهلت مقرر که معمولا دو ماه است، دو راه پیش رو دارد. اول اینکه این اوراق حق تقدم را در بازار ثانویه به سایر سهامداران بفروشد و در واقع حق تقدم خود را به آنان واگذار کند. این اوراق مانند سهام عادی قابل‌معامله هستند.
راه دوم، این است که به‌ازای هر برگه قیمت اسمی سهم (در ایران 1000 ریال) را به حساب شرکت واریز کند. با انجام این کار، پس از مدتی معین که معمولا چهار ماه یا بیشتر خواهد بود حق تقدم تبدیل به سهم عادی در پورتفو می‌شود.
شایان ذکر است اگر در مهلت دوماهه سهامداران هیچ‌یک از دو کار فوق را انجام ندهند، شرکت پس از افزایش سرمایه حق تقدم‌های تبدیل شده به سهم را به روش عرضه عمومی سهام خواهد فروخت و مبلغ را به حساب سهامدار واریز خواهد کرد.
محاسبات روش آورده نقدی:
به‌عنوان‌مثال فرض کنید قیمت امروز سهام شرکتی 2000 تومان است. این شرکت می‌خواهد از روش آورده نقدی افزایش سرمایه‌ای به میزان 150درصد بدهد. اینجا، سهامداران بابت هر برگه حق تقدم که دریافت می‌کنند باید وجه اسمی آن که 100 تومان است واریز نمایند. طبق فرمول گفته شده، قیمت سهم پس از افزایش سرمایه و ارزش هر برگه حق تقدم که در پورتفوی شخص می‌نشیند به شرح زیر محاسبه می‌شود:
4)افزایش سرمایه به روش صرف سهام
این روش، نسبت به سه روش فوق کمتر در بازار اتفاق می‌افتد و جزییات مفصل‌تری دارد. به‌طور خلاصه، اینجا شرکت سهام خود را به روش پذیره‌نویسی و با قیمتی بیشتر از قیمت اسمی آن در بازار به فروش می‌رساند. سپس این تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام که صرف سهام نامیده می‌شود، به حساب اندوخته منتقل یا در ازای آن سهام جایزه به سهامداران قبلی می‌دهد.
شایان ذکر است که فروش سهام در این روش می‌تواند هم با حفظ حق تقدم و هم با سلب حق تقدم صورت بپذیرد.
بهترین نوع افزایش سرمایه کدام است؟
باید توجه داشت ساختار شرکت‌ها با یکدیگر تفاوت داشته و هر یک پیچیدگی‌های خاص خود را دارند، لذا نمی‌توان نسخه‌ای کلی برای همه شرکت‌ها تجویز کرد. در مجموع و با صرف نظر از سایر عوامل، آن افزایش سرمایه‌ای که همراه با ورود منابع جدید مالی به شرکت باشد، مثبت‌تر ارزیابی می‌شود. بنابراین افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی و همچنین صرف سهام معمولا بهتر قلمداد می‌شوند.
همچنین روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها از آنجا که عملا پولی وارد شرکت نشده و صرفا یک عملیات حسابداری برای بهبود صورت‌های مالی شرکت محسوب می‌شود، به‌ویژه برای شرکت‌های ورشکسته و مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت مناسب ارزیابی می‌شود.
در روش افزایش سرمایه از محل سود انباشته، مزیت این است که سود انباشته شرکت از آن خارج نشده و می‌تواند در برنامه‌ها و طرح‌های توسعه مورد استفاده قرار بگیرد.
بهترین نوع افزایش سرمایه
نکات پایانی
توجه داشته باشید که گاهی ممکن است افزایش سرمایه، ترکیبی باشد. مثلا شرکت بخشی از افزایش سرمایه خود را از محل سود انباشته و بخش دیگر آن را از طریق آورده نقدی انجام دهد.
افزایش سرمایه شامل حال سهامدارانی خواهد شد که در روز برگزاری مجمع فوق‌العاده شرکت، سهامدار آن باشند.
قیمت‌هایی که در فرمول‌ها محاسبه کردیم قیمت تئوریک سهم پس از افزایش سرمایه بوده است. از آنجا که هنگام بازگشایی پس از مجمع فوق‌العاده، بدون محدودیت دامنه نوسان بازگشایی می‌شود بسته به شرایط بازار قیمت کشف شده ممکن است بیشتر یا کمتر از قیمت تئوریک باشد.
