حتما برای شما هم پیش آمده است که پرتفوی خود را باز کرده و با کسر موجودی مواجه شده باشید. بعد از تعجب و احتمالا نگرانی و تماس با کارگزاری، به شما گفته شده که سهمی که در پرتفوی خود داشته‌اید افزایش سرمایه داشته است. در این مقاله فردانامه قرار است با هم بررسی کنیم که افزایش سرمایه چیست و با انواع مختلف آن آشنا شویم.
افزایش سرمایه چیست؟
یک شرکت در طول حیات خود، مشابه یک موجود زنده در حال تغییر است. این تغییرات در شرکت با افزایش یا کاهش دارایی‌ها در سمت راست ترازنامه، باعث تغییرات در سمت چپ (بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام) می‌شود. سودها و زیان انباشته در طی چند دوره، در بخش حقوق صاحبان سهام اضافه یا کسر می‌شود. با اثر تورم (مخصوصا در کشوری مثل ایران) دارایی‌های ثابت که با بهای تمام شده خرید سالیان گذشته در صورت‌های مالی گزارش شده‌اند، ارزان به نظر می‌رسند. این تفاوت ارزش، باعث گزارش سود یا زیان غیر واقعی و نسبت‌های مالی غیرقابل استناد می‌شود.
لذا سهامداران شرکت‌ها برای تصمیم‌گیری درباره سرمایه‌گذاری و خود شرکت‌ها برای تامین مالی بهتر ناشی از اعتبار و همچنین نگهداری سود انباشته و تامین مالی از بازار سهام، وارد فرایندی بنام افزایش سرمایه می‌شوند.
افزایش سرمایه فرآیندی‌ست که در آن سرمایه ثبت شده شرکت، تغییر کرده و به روز می‌شود. این فرآیند در کشور ما معمولا از ۳ روش انجام می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
افزایش سرمایه از محل سود انباشته
شرکتی فرضی را در نظر بگیرید که با سرمایه اولیه ۱٬۰۰۰ میلیون ریال یا ۱۰۰ میلیون تومان شروع به فعالیت کرده. این شرکت در سال‌های مختلف مبلغی از سود خالص خود را به صورت سود نقدی بین سهامداران توزیع کرده و بخشی از آن در شرکت برای سرمایه‌گذاری‌های جدید نگهداری شده است. این سود‌های توزیع نشده، باعث رشد بهتر شده و به صورت تصاعدی رشد پیدا کرده‌اند.
امروز در بخش حقوق صاحبان سهام ترازنامه (صورت وضعیت مالی) شرکت، سرمایه همچنان ۱۰۰ میلیون تومان و سود انباشته ۲۰۰ میلیون تومان است که مجموعا ۳۰۰ میلیون تومان گزارش شده است. شرکت برای اینکه بتواند از باقی ماندن این ۲۰۰ میلیون تومان در شرکت برای توسعه و پشتوانه تامین مالی اطمینان حاصل کند، تصمیم به افزایش سرمایه از محل سود انباشته می‌گیرد.
تاثیر افزایش سرمایه برای سهامدارن
فرضا شما ۵ میلیون تومان با خرید ۵۰۰۰۰ سهم به قیمت اسمی ۱۰۰ تومانی در این شرکت سرمایه‌گذاری کرده‌اید. این به این معنی است که شما مالک ۵ درصد از شرکت هستید. پس از افزایش سرمایه، قیمت سهم به ۳۳۳ ریال کاهش پیدا می‌کند ولی تعداد سهام شما از ۵۰ به ۱۵۰ هزار سهم می‌رسد. شما باز هم مالک ۵ درصد از شرکت هستید. تغییری در درصد مالکیت و سرمایه اتفاق نیفتاده است. پول جدیدی وارد شرکت نمی‌شود اما شرکت می‌تواند با پشتوانه‌ای ۳ برابر قبل از بانک، تامین مالی نماید.
فرمول قیمت پس از افزایش سرمایه از محل سود انباشته به صورت ذیل است:
P1= P01+A
P1 = قیمت پس از افزایش سرمایه
P0 = قیمت قبل از افزایش سرمایه
A = درصد افزایش سرمایه × ۱۰۰ (یعنی در این مثال ۲۰۰٪ یا ۲۰۰ صدم تبدیل به عدد ۲ می‌شود)
تعداد سهام نیز از فرمول E1=E0 ×(1+A) محاسبه می‌شود. با توجه به کاهش قیمت و افزایش تعداد سهام، اصطلاحا سهم رقیق شده و حجم معاملات بالا خواهد رفت. از نظر روانی این مسئله در ذهن فعالین محرک معامله است. از سهامی که قیمت آن‌ها ضمن افزایش سرمایه‌های بزرگ به شدت کاهش پیدا کرده و نسبت به دیگر سهام بازار هر برگه آن‌ها قیمت بسیار نازل‌تری دارند بعنوان Penny Stocks یا سهام ارزان یاد می‌شود. دوباره یادآوری کنیم که این سهام فقط از نظر روانی، ارزان دیده می‌شوند.
نکته قابل ذکر در افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی این است که طبق روال حاضر، در افزایش سرمایه کمتر از ۲۰۰ درصد، سهم چند روز بعد از مجمع افزایش سرمایه بازگشایی می‌شود و سهام جایزه پس از ثبت افزایش سرمایه، قابل معامله می‌شود. اما در افزایش سرمایه بیشتر از ۲۰۰ درصد، سهم تا زمان ثبت سرمایه جدید، بسته باقی می‌ماند.
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
نوع دیگری از افزایش سرمایه، افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌هاست. به این صورت که شرکت فرضی ما با سرمایه ۱۰۰ میلیون تومان، در زمان تاسیس سوله و زمین و ماشین‌آلات را با قیمت چندسال گذشته خریداری کرده است. ضمن تورم، این دارایی‌ها از لحاظ ارزش، افزایش قیمت داشته‌اند اما در صورت‌های مالی به قیمت تاریخی گزارش می‌شوند. شرکت به دلیل افزایش اعتبار مالی و تصحیح نسبت‌های مالی، تصمیم به افزایش سرمایه از این محل می‌گیرد.
در این افزایش سرمایه هم مانند افزایش از محل سود انباشته باعث ورود نقدینگی به شرکت نمی‌شود. اما باعث شناسایی سود از محل رشد ارزش دارایی‌ها می‌گردد. این شناسایی سود، اثرات مالیاتی و همچنین افزایش هزینه استهلاک را برای واحد تولیدی دارد. طبق قانون مالیات‌های مستقیم، شرکت‌ها باید ۲۵ درصد از مبلغ افزایش سرمایه را بعنوان مالیات بپردازند. در برهه‌هایی دولت برای ترغیب شرکت‌ها به اصلاح صورت‌های مالی، معافیت‌های مالیاتی را برای شرکت‌هایی که از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها افزایش سرمایه می‌دهند در نظر می‌گیرد.
برای شرکت‌هایی که زیان انباشته دارند و مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت می‌شوند، یکی از راه‌کارهای خروج از شمول این قانون، افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌هاست. عموما این شرکت‌ها سود انباشته‌ای ندارند که پاسخگوی افزایش سرمایه از آن محل باشد و همچنین از محل آورده نقدی نیز، رغبتی بین سهامداران و سرمایه‌گذار برای افزایش سرمایه‌گذاری در شرکتی زیان‌ده وجود ندارد.
ماده ۱۴۱ قانون تجارت: اگر بر اثر زیان‌های وارده حداقل نصف سرمایه شرکت از میان برود، هیئت مدیره مکلف است بلافاصله مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام را دعوت نماید تا موضوع انحلال یا بقاء شرکت مورد شور و رای واقع شود. هرگاه مجمع مذبور رای به انحلال شرکت ندهد، باید در همان جلسه با رعایت مقررات ماده ۶ این قانون سرمایه شرکت را به سرمایه موجود کاهش دهد.
با توجه به اینکه در اقتصاد تورمی مانند ایران، دارایی‌های شرکت با افزایش قیمت روبرو شده‌اند، شرکت می‌تواند با فروش دارایی‌های بلااستفاده و شناسایی سود یا افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌ها از شمول این قانون خارج شده و به فعالیت ادامه دهد.
استهلاک دارایی‌ها، دیگر نقطه ضعف این نوع افزایش سرمایه برای شرکت‌هاست. برای مثال، شرکتی که دستگاهی را به ارزش ۱۰ میلیون تومان خریداری کرده و ظرف ۱۰ سال آن را مستهلک می‌کند، سالانه ۱ میلیون تومان هزینه استهلاک شناسایی می‌کند. اما اگر بعد از ۵ سال این دارایی را تجدید ارزیابی کرده و ارزش جدید آن ۱۵ میلیون تومان برآورد شود که ظرف ۵ سال آینده مستهلک خواهد شد، باعث می‌شود شرکت سالانه ۳ میلیون تومان هزینه استهلاک شناسایی کند که باعث کاهش حاشیه سود شرکت می‌شود. اما این استهلاک، مخصوص دارایی‌های استهلاک‌پذیر است و شامل زمین و سرقفلی که استهلاک‌پذیر نیستند، نمی‌شود.
نحوه محاسبه قیمت و تعداد سهام پس از افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، مشابه روش افزایش از محل سود انباشته است. در این نوع افزایش سرمایه هم درصد مالکیت سهامدار از شرکت، تغییری نمی‌کند.
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
تا اینجا دو مورد از انواع افزایش سرمایه را بررسی کردیم و دیدیم که یک مزیت مشترک هر دوی این افزایش سرمایه‌ها، افزایش اعتبار شرکت برای تامین مالی از طریق وام بانکی بود. شرکت‌ها برای تامین مالی نیاز خود به نقدینگی، راه‌های مختلفی دارند. وام بانکی و انتشار اوراق قرضه، مدل‌هایی از تامین مالی هستند که تامین‌کننده علاوه بر دریافت اصل پول، مبلغی نیز بعنوان بهره از شرکت دریافت می‌کند. این هزینه مالی روی سودآوری شرکت اثر منفی دارد.
شرکت‌ها برای تامین نقدینگی پروژه‌ها و طرح‌های توسعه خود راه دیگری نیز دارند. افزایش سرمایه از محل آورده نقدی! یعنی شرکت با توجه به برآورد نیاز خود به مبلغ تامین مالی اقدام به انتشار سهام جدید می‌کند. این کار باعث ورود نقدینگی به شرکت می‌شود. شرکت‌ها برای اینکه درصد مالکیت سهامداران (بخصوص عمده) تغییری نکند با انتشار اوراقی به نسبت درصد سهام هر سهامدار که به آن‌ها حق‌تقدم گفته می‌شود، این اولویت را به سهامداران قبلی خود می‌دهند که در ازای پرداخت مبلغی به صورت نقدی یا با کسر از محل مطالبه سود تقسیمی (DPS) که از شرکت دارند، صاحب سهام جدید شوند.
پس از تصویب افزایش سرمایه از این محل در مجمع عمومی فوق‌العاده، حق تقدم سهام به پرتفوی سهامداران اضافه می‌شود که می‌توانند با نگهداری آن و پرداخت مبلغ مطالبه شده توسط شرکت (عمدتا همان قیمت اسمی ۱۰۰۰ ریالی سهم) به حساب شرکت، این حق‌تقدم‌ها تبدیل به برگ سهام شده و یا با فروش آن در بازار به افرادی که تمایل به مشارکت در شرکت دارند، این حق را واگذار کنند. فردی که این حق‌تقدم را خریداری می‌کند باید در مهلت قانونی اعلام شده، وجه درخواستی را واریز کند و تا تبدیل آن به سهام اصلی، منتظر بماند.
نوع دیگری از افزایش سرمایه از محل آورده نقدی به عنوان سلب حق‌تقدم و صرف سهام شناخته می‌شود که به ندرت در بازار ایران انجام شده است. در این روش، بجای توزیع حق تقدم بین سهامداران کنونی، طبق ماده ۱۶۰ قانون تجارت، شرکت‌ها سهام جدید را بالاتر از قیمت اسمی و به قیمتی بالاتر که به عنوان اضافه ارزش یاد می‌شود، می‌فروشند. منابع حاصل در حساب اندوخته ذخیره و یا بعنوان سهام جایزه بین سهامداران کنونی تقسیم می‌شود. در این روش عمدتا سهامداران عمده برای از دست ندادن یا به دست آوردن جایگاه در هیئت مدیره شرکت، خریداران سهام جدید هستند.
فرمول قیمت جدید سهام در روش افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده طبق روش زیر بدست می‌آید:
P1=P0+(I ×A)1+A
P0 = قیمت قبل از افزایش سرمایه
P1 = قیمت پس از افزایش سرمایه
I = قیمت فروش هر واحد حق تقدم (به ارزش اسمی ۱۰۰۰ ریال) یا صرف سهام با سلب حق تقدم
A = درصد افزایش سرمایه × ۱۰۰ (یعنی اگر درصد افزایش سرمایه ۲۰۰٪ یا ۲۰۰ صدم باشد تبدیل به عدد ۲ می‌شود)
برای مثال شرکتی با سرمایه ۱۰۰ میلیون تومان برای ارتقای واحد توزیع خود به ۲۰۰ میلیون تومان نقدینگی جدید نیاز دارد که با تصمیم هیئت مدیره قصد دارد این مبلغ را از محل افزایش سرمایه به روش آورده نقدی به روش تخصیص حق تقدم به سهامداران تامین نماید. سهامداری که ۵ درصد از مالکیت شرکت را در قالب ۵۰ هزار سهم با ارزش اسمی ۱۰۰ تومان در اختیار دارد، معادل ۵ درصد از حق‌تقدم‌های منتشر شده (۱۰۰ هزار برگه) را دریافت می‌کند. این سهامدار باید در مدت معین شده وجه اسمی هر حق‌تقدم (۱۰۰۰ ریال) را به حساب شرکت واریز نماید تا در پایان افزایش سرمایه کماکان مالک ۵ درصد از ۳۰۰ میلیون تومان سرمایه شرکت بماند.
اگر قیمت بازار هر سهم شرکت در بازار ۳۰۰ تومان باشد، سهامدارانی که قصد شرکت در این فرآیند را ندارند می‌توانند حق‌تقدم‌های خود را به متقاضیان بفروشد. در این شرایط هر حق‌تقدم حدود ۱۰۰ تومان ارزان‌تر از قیمت بازار معامله خواهد شد. البته این حاشیه اختلاف با توجه به پیش‌بینی افراد نسبت به آینده شرکت متفاوت است. اگر فعالین بازار به افزایش قیمت سهام شرکت خوش‌بین باشند، این حاشیه ۱۰۰ تومانی (اختلاف قیمت اسمی برای واریز وجه حق‌تقدم به حساب شرکت و قیمت بازار سهم) به حداقل خواهد رسید ولی اگر اقبال بازار به سهم کم باشد، این اختلاف بیشتر خواهد شد.
در حالت صرف سهام و سلب حق تقدم، مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان افزایش سرمایه از فروش سهام جدید، نزدیک به قیمت بازار (فرضا ۲۵۰ تومان) تامین خواهد شد. در این مثال حدود ۸۰۰ هزار سهم (بجای ۲ میلیون برگه در روش اول) برای تامین مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان به خریداران عمده عرضه می‌شود. در روش صرف سهام، درصد مالکیت اشخاص از شرکت تغییر خواهد کرد و این مطلب برای سهامداران عمده دارای حق رای عضویت در هیئت مدیره مهم است.
مراحل قانونی افزایش سرمایه شرکت‌های بازار سرمایه
برای افزایش سرمایه، ابتدا این مسئله در جلسه هیئت مدیره مطرح و تصویب می‌شود. سپس بازرس و حسابرس قانونی بایستی در مورد نوع افزایش سرمایه و مبلغ آن اظهار نظر کنند. در صورت موافقت آن‌ها، مراتب به سازمان بورس اعلام و از آن سازمان درخواست موافقت می‌شود. در صورت موافقت سازمان بورس، شرکت ۶۰ روز مهلت دارد تا مجمع عمومی فوق‌العاده تشکیل دهد و موضوع را به رای بگذارد. نماد بورسی شرکت ۴۸ ساعت قبل از برپایی مجمع بسته و پس از طی مراحل قانونی با توجه به نوع و درصد افزایش سرمایه بدون دامنه نوسان بازگشایی می‌شود.
افزایش سرمایه صرفا شامل سهامدارانی می‌شود که قبل از بسته شدن نماد و در روز برگزاری مجمع سهامدار شرکت باشند.
سخن پایانی
طی این مقاله سعی کردیم به اختصار شما را با افزایش سرمایه و انواع آن که در بازار ایران اجرا می‌شوند، آشنا کنیم. در فردانامه قصد داریم با زبانی ساده شما را با بازار سرمایه و ساز و کارهای آن بیشتر آشنا کنیم. افزایش سرمایه یکی از اتفاقاتی‌ست که در سال‌های اخیر، صرفا بعنوان مولفه‌ای مثبت در انتخاب و خرید سهام از آن نام برده می‌شده اما دیدیم که هر نوع افزایش سرمایه، مزایایی برای شرکت و سهامداران آن دارد و تکیه به لفظ افزایش سرمایه، نشانه مناسبی برای انتخاب سهم نیست.
نظر خود را با ما در میان بگذارید