جهانگیر شرقی در یک مدل تقسیم‌بندی، بازارهای مالی به دو نوع یک‌طرفه و دوطرفه تقسیم می‌شوند. در بازار دوطرفه بر خلاف یک‌طرفه، از هر دو روند صعودی و نزولی سهام یا دارایی می‌توان کسب سود کرد. در این مقاله ویژگی‌های هر یک را معرفی می‌کنیم.
تصور عمومی این است که در بازار سرمایه، مانند زمانی که انسان یک دارایی فیزیکی مثل ملک را خریداری می‌کند، کسب سود تنها در حالتی ممکن است که آن دارایی گران‌تر شود. اما با رشد و پیشرفته‌تر شدن بازارهای مالی در جهان، این امکان ایجاد شده که حتی از کاهش قیمت یک دارایی هم بتوان کسب سود کرد.
این امکان با فروش استقراضی (short sell) آن دارایی ایجاد شده است، به این صورت که سرمایه‌گذار متعهد می‌شود آن دارایی را در زمان مشخص، که به آن زمان سررسید قرارداد می‌گویند، با قیمت روز از بازار خریداری کرده و با قیمت از پیش تعیین شده به طرف مقابل بفروشد.
حال، سوال این است که کسب سود چگونه اتفاق می‌افتد؟ اگر قیمت روز دارایی در تاریخ سررسید از قیمت از پیش تعیین شده کمتر باشد، سرمایه‌گذار سود خواهد کرد.
از توضیحات گفته شده، مشخص می‌شود یک سرمایه‌گذار زمانی وارد چنین قراردادی می‌شود که پیش‌بینی او از روند قیمتی آن دارایی نزولی باشد. در ادامه مطلب از فردانامه، با ما همراه باشید تا با جزئیات بیشتری به این بازار بپردازیم.
تفاوت بازار دوطرفه نسبت به یک‌طرفه
در بازار سنتی یک‌طرفه، مانند بازار بورس ایران، خریداران به امید افزایش قیمت سهام آن را خریداری می‌کنند. حال زمانی که انتظار عمومی این باشد که بازار سهام نزولی است یا لااقل قرار بر رشد آن نیست و قرار است مدتی رکود را تجربه کند، چه اتفاقی می‌افتد؟
فرق بازار دوطرفه نسبت به یک‌طرفه چیست
در چنین حالتی معامله‌گران وارد معامله نمی‌شوند و چشم انتظار روزهای مثبت بازار باقی می‌مانند، در نتیجه حجم و ارزش معاملات در بازار سهام افت می‌کند، و آن عده سرمایه‌گذارانی که هنوز در بازار باقی مانده‌اند به خاطر افت قیمت سهام دچار زیان می‌شوند. در مجموع می‌توان گفت که سرمایه مردم یا معطل مانده و یا کاهش خواهد یافت.
اما اگر یک بازار قابلیت معامله دوطرفه داشته باشد، آن دسته از معامله‌گران که پیش‌بینی کاهش قیمت‌ها را دارند، می‌توانند با شرایطی، وارد فروش استقراضی دارایی‌ها شوند و از این مسیر کسب سود کنند. عبارت دوطرفه به همین معناست که هم در جهت صعود و هم در جهت ریزش بازار امکان معامله وجود دارد.
در مورد بازار دوطرفه بیشتر بدانیم
معامله در جهت کاهش قیمت دو تفاوت مهم با معامله خرید به روش سنتی دارد:
– اول اینکه در جهت کاهش قیمت به سود می‌رسد؛ در نتیجه کاهش قیمت دارایی به معنای سود و افزایش قیمت دارایی به معنای زیان برای فروشنده خواهد بود.
– دوم اینکه در چنین معامله‌ای، بر خلاف حالت اول خود دارایی خریداری نمی‌شود. بلکه قراردادی بر پایه آن دارایی خریداری می‌شود که به آن قرارداد فروش استقراضی می‌گویند.
فروش استقراضی چیست
فروش استقراضی یعنی قراردادی که مقرر می‌کند، فروشنده در تاریخ مشخصی در آینده، دارایی را به قیمت روز خریده و به بهایی که در قرارداد مشخص شده بفروشد. دارایی از شخصی (مثلا کارگزار) قرض گرفته می‌شود به همین دلیل افراد می‌توانند بدون آنکه دارنده آن دارایی باشند (به عنوان مثال سهام، سکه، طلا یا ارز دیجیتال) به این قرارداد وارد شوند.
ویژگی خطرناک بازار دوطرفه برای معامله‌گرهای مبتدی
سویه خطرناک بازارهای دوطرفه، این است که قراردادهای فروش بر خلاف خرید سهام، سررسید معینی دارد. فرضا به هنگام خرید سهام اگر قیمت‌ها بر خلاف انتظار سهامدار بالا نرفت، او می‌تواند سهام خود را نفروشد و به امید افزایش قیمت آنها منتظر بماند. اما قراردادهای فروش استقراضی سررسید معینی دارند. لذا اگر در تاریخ مورد نظر به قیمت مطلوب نرسید زیان قطعی متوجه سرمایه‌گذار می‌کند و حتی می‌تواند سرمایه او را به صفر برساند.
به همین دلیل، معامله‌گری در جهت فروش به افراد تازه‌کار توصیه نمی‌شود.
آیا در ایران بازار دوطرفه داریم
بازار دوطرفه در جهان مختص بازار بورس سهام نیست. بورس‌های کالایی و کریپتوکارنسی‌ها نیز چنین قابلیتی را دارد. در ایران، بازار سهام هنوز چنین قابلیتی نیافته است به همین خاطر در ایام رکود که گاه بیشتر از یک سال طول می‌کشد، ارزش معاملات افت شدیدی را تجربه می‌کند. تنها در قراردادهای مشتقه مانند اختیار معامله و قراردادهای آتی کالایی، چنین امکانی وجود دارد که خوشبختانه عمق این بازارها در سالهای اخیر گسترش یافته است.
مزایای بازار دوطرفه
در بخش های بالاتر تا خدودی به سوال بازار دوطرفه چیست؟ پاسخ دادیم در این بخش به مزایای بازار دو طرفه اشاره خواهیم کرد.
-امکان سود کردن در ریزش‌ها: مهم‌ترین محدودیت و ایراد بورس یک‌طرفه، محدود بودن امکان سود کردن در افزایش قیمت بود. اما در بازار دوطرفه این محدودیت رفع می‌شود و معامله‌گران می‌توانند در ریزش‌های قیمتی هم سود کنند.
-حذف شدن مفهوم دوره‌ی رکود: در این مدل بازار تعریف رکود کلاً از بین می‌رود؛ زیرا در بازار یک‌طرفه بود که باید منتظر می‌ماندیم اصلاح تمام شود و دست به دامن دولت و اخبار جهانی بمانیم تا بازار را رو به بالا هُل بدهد و ما سود کنیم. در این بازار چون که در دوره‌ی نزول هم می‌توان سود کرد، دیگر لازم نیست حتماً منتظر بالا رفتن بمانیم تا وارد سود شویم، فلذا دیگر رکود مفهومی ندارد.
-کاهش دست‌کاری دولت‌ها در بورس: در بازار یک‌طرفه سرمایه‌گذاران فقط در راستای صعود قیمت‌ها سود می‌کنند. همین امر خواه ناخواه موجب می‌شود دولت‌ها خودشان را متصدی یا لااقل عاملی بسیار اثرگذار در بورس بدانند و خواسته و ناخواسته در بورس دخالت کنند. همواره شاهد این هستیم که دولت‌ها با وعده‌های صعود بورس سعی در عوام‌فریبی و رأی خریدن برای خود هستند.
اما در بازار دوطرفه دیگر لازم نیست دولت الزاماً تلاش کند بورس مثبت باشد تا همه سود کنند، زیرا قشر وسیعی از معامله‌گران اتفاقاً سودشان در نزول بازار است. همین امر فشار را از روی دولت بر می‌دارد که کمتر سعی در دست‌کاری شاخص‌ها داشته باشد.
-افزایش تحلیل‌پذیری بازار: تحلیل‌های بازار یک‌طرفه فقط در راستای پیدا کردن نقاط بالاتر و اتمام اصلاح و شروع مجدد به خرید بود. گویی در آن بازار ما فقط نیمی از تحلیل تکنیکال را داشته باشیم، نیمه‌ی مربوط به روند صعودی. حال آنکه در بازار دوطرفه ما می‌توانیم تمام آموزه‌های تکنیکال‌مان را در لحظه لحظه‌ی بازار به کار ببندیم و دنبال موقعیت برای پوزیشن گرفتن باشیم. این نیاز در بازار دوطرفه هم آموزش را قدرت می‌بخشد و هم تحلیل را.
-افزایش نقدشوندگی: زمانی که دوران رکود کوتاه‌تر گردد و در عین حال در سمت مخالف با سرمایه‌گذاران بلندمدتی (لانگ)، پوزیشن‌های زیادی باز گردد (شورت)، این امر موجب سریع‌تر شدن حرکات و معاملات بازار و طبیعتاً افزایش نقدشوندگی می‌گردد.
-کمتر شدن حجم و زمان حباب: در بازار دوطرفه لازم نیست فقط قیمت بالا برود تا سرمایه‌گذاران کسب سود کنند. همین امر موجب می‌شود که الزام و تمایل معامله‌گران به صعود مطلق بازار هم از بین برود، زیرا عده‌ی زیادی از معامله‌گران حتا منتظر نزول قیمت می‌مانند تا پوزیشن‌های شورت باز کنند. با توجه به اینکه حرکت بازار تأثیر بسیار زیادی از برایند احساسات و انتظارات و افعال معامله‌گران می‌گیرد، پس برایند اشتیاق و انتظار عمومی برای مدام گران و گران‌تر شدن قیمت‌ها هم کاهش پیدا می‌کند.
همین امر موجب می‌شود حجم قیمت حبابی کمتر از بازار یک‌طرفه بشود و در عین حال حباب هم زودتر خالی بشود؛ زیرا در حین خالی شدن حباب، عده‌ای پوزیشن در راستای نزول (شورت) باز کرده‌اند و همین امر شتاب بیشتری به تخلیه‌ی حباب می‌بخشد.
-کاهش ریسک سبد: معامله‌گران در بازارهای دوطرفه می‌توانند ریسک سرمایه‌گذاری‌شان را هم کاهش دهند. در این روش که به آن هِج (Hedge) کردن می‌گویند، معامله‌گر با اهرم خاصی، معاملاتی در خلاف جهت پوزیشن‌های اصلی‌اش باز می‌کند و به این طریق اگر بازار مخالف با جهت روند پوزیشن‌های اصلی‌اش حرکت کند، مقداری از ضرر خود را توسط این پوزیشن‌های معکوس جبران می‌کند.
-پویایی و کارایی بیشتر بازار: وقتی امکان سود کردن هم در زمان صعود بازار و هم در زمان سقوط بازار مهیا باشد، زمانی که عده‌ای معاملات‌شان در ضرر است، عده‌ای دیگر پوزیشن‌هایی برخلاف آنها دارند و مشغول ترید و سود کردن هستند. این امر موجب می‌شود در تمام لحظات سال، بازار رونق داشته باشد و جوابگوی نیاز همه نوع معامله‌گر باشد.
در واقع شاهد این نخواهیم بود که فقط در دوره‌ی صعود بورس معامله‌گران مشغول تحلیل و خرید و فروش باشند و به عبارتی رونق بازار فصلی باشد. در بازار دوطرفه، همواره شاهد پویایی معامله‌گران خواهیم بود، حتا در زمان سقوط شاخص قیمت‌ها.
-تقویت کردن مفهوم سهام‌داری بلندمدت: اگر از طرف قرض‌دهندگان سهام به Short Seller ها نگاه کنیم، در عین حال که آنها می‌توانند سهام خود را در بلندمدت نگه‌داری کنند و دست به فروش آن نزنند، این امکان هم برای‌شان فراهم است که با قرض دادن سهام‌شان، مقداری سود کسب کنند و این سود جدای از سودی است که ناشی از افزایش ارزش سهام‌شان در بلندمدت است. این موضوع روحیه‌ی سهامدار ماندن و داشتن نگاه بلندمدتی به بورس را تقویت می‌کند.
مزایای خرید و فروش در بازار دوطرفه
سخن آخر
بازارهای مالی در همه جهان به‌‌طور تاریخی به طور یک‌طرفه شروع به کار کردند اما در روند تکاملی خود، به حالت دوطرفه رسیدند.
در بازار دوطرفه، کسب سود در جهت نزولی از طریق فروش استقراضی دارایی انجام می‌شود و نیاز به مالکیت آن دارایی وجود ندارد. به دلیل آنکه سررسید معینی دارد، ریسک و میزان زیان احتمالی آن بسیار بیشتر از حالت یک‌طرفه بوده و لذا معامله‌گران تازه‌کار باید پس از آموزش‌های کافی وارد آن شوند.
بازار دوطرفه امکانات بیشتری پیش روی سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد، و نقدشوندگی بیشتر در آن تحقق می‌یابد. بورس ایران فعلا تنها در قراردادهای آتی کالایی و بازار اختیار معامله (آپشن) از امکان معاملات دوطرفه برخوردار است.
