سعید طبرسی برای تصمیم‌گیری درست در هنگام خرید یا فروش در بازارهای مالی باید با ریسک‌های موجود در آن بازار آشنا باشید. اما این ریسک‌ها چیستند و چند نوع‌اند و چگونه آنها را بشناسیم؟
هر چقدر به عنوان سرمایه‌گذار با انواع مختلف ریسک‌های موجود در بازار بیشتر آشنا شوید بهتر می‌توانید در بزنگاه‌ها تصمیمات درست بگیرید. ریسک سیستماتیک به ریسکی گفته می‌شود که نمی‌توان آن را کنترل کرد و متوجه کل بازار است. اما ریسک غیر سیستماتیک، مخصوص هر صنعت جداگانه و یا هر شرکت حاضر در بازار است و قابل کنترل و کاهش است. در این بخش با این دو نوع ریسک آشنا خواهید شد.
اکثر شهرهای ایران دارای حداقل یک بازار سنتی سرپوشیده هستند. بازار شهر خود را در نظر بگیرید. اگر پای صحبت هر یک از کسبه بنشینید و از آنها بخواهید ریسک‌های کسب و کار خود را نام ببرند، هر کدام به موارد متفاوتی اشاره می‌کنند. زرگرها از نوسانات دائمی نرخ طلا می‌گویند. ساعت‌سازان و فروشندگان ساعت به بروز تکنولوژی‌های جدید مانند گوشی همراه و پس از آن ساعت‌های هوشمند اشاره می‌کنند که تقاضای ساعت‌های مچی کلاسیک را به میزان قابل توجهی کاهش داده است. برنج فروشان از افزایش واردات برنج گله دارند که معمولا نرخ برنج داخلی را کاهش می‌دهد. اما فرض کنید یک آتش‌سوزی در بازار رخ دهد. آیا این سانحه تنها صنف و شغل خاصی را هدف می‌گیرد؟ خیر! این ریسک متوجه کل بازار و تمام واحدهای صنفی موجود در آن است.
در مثال بالا، آتش سوزی که ممکن است در اثر سیم‌کشی فرسوده برق رخ دهد ریسک سیستماتیک و ریسک‌هایی که هر یک از اصناف به طور جداگانه در کسب و کار خود به آن اشاره می‌کنند، ریسک‌های غیر سیستماتیک بازار هستند. برای آشنایی بیشتر با این مفاهیم با فردانامه همراه باشید.
ریسک سیستماتیک چیست
به ریسکی گفته می‌شود که معمولا از خارج به بازار وارد شده و کلیت بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این ریسک توسط سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بازار قابل کنترل نبوده و در بیشتر موارد حتی قابل پیش‌بینی هم نیست. سیل و زلزله و سایر بلایای طبیعی، جنگ، تحریم، تورم و تغییرات نرخ بهره بانکی از انواع ریسک‌های سیستماتیک هستند. به این نوع ریسک، ریسک بازار یا ریسک غیر قابل حذف نیز گفته می‌شود.
ریسک سیستماتیک در هر حال و همه شرایط، همراه بازار سرمایه است، چون اساسا شرکت‌های بورسی و سرمایه‌گذاران نقشی در تولید یا حذف آن ندارند، در خارج از بازار سرمایه ایجاد می‌شود و از مسائل اقتصاد کلان، سیاست و تغییرات طبیعت نشات می‌گیرد. تغییرات دوره‌ای سیاستمداران کشورها و رویکردهای متفاوت آنها، بروز تنش یا آشتی میان دو کشور نمونه‌های دیگری از ریسک سیستماتیک است.
ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک
درست است که این نوع ریسک‌ها اجتناب‌ناپذیر و خارج از کنترل هستند، اما با درک عمیق تحلیل بنیادی و یا دریافت مشورت و راهکار از مشاوران سرمایه‌گذاری، به مجموعه‌ای از دانش متخصصین مالی مسلح خواهید شد که با پیش‌بینی به هنگام و درست حوادث قهری، سرمایه شما را از اثر منفی ریسک‌های سیستماتیک در امان نگه می‌دارند.
ریسک غیر سیستماتیک چیست
ریسک‌هایی هستند که فقط یک صنعت خاص و یا گروه کوچکی از شرکت‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. فرضا بروز خشکسالی، سبب کاهش کشاورزی می‌شود و این امر تقاضا برای کودهای کشاورزی را کاهش می‌دهد. پس خشکسالی یک ریسک برای صنعت تولید کود است. افتتاح یک خط تولید جدید یا نوآوری در فناوری یک شرکت، ورشکستگی، دعاوی حقوقی، کیفیت عملکرد مدیران شرکت که می‌تواند خوب یا بد باشد مثال‌های دیگری از ریسک غیر سیستماتیک هستند که تنها بخشی از بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
توجه کنید که این ریسک معمولا توسط خود اهالی صنعت و بازار قابل مهار است. در حالت اول اگر یک مدیر فعال در صنعت باشید، معمولا ریسک غیر سیستماتیک را از طریق مطالعه، مشورت و اتخاذ تصمیمات درست کنترل می‌کنید. در حالت دوم به‌عنوان یک سرمایه‌گذار، اگر تمام سرمایه‌گذاری شما فقط در یک صنعت به‌خصوص انجام شود، دارایی شما کاملا تحت تاثیر ریسک‌های همان صنعت قرار می‌گیرد. لذا از طریق تنوع‌‌بخشی و تشکیل یک پورتفوی سرمایه‌گذاری شامل صنایع و شرکت‌های مختلف، این نوع از ریسک را به حداقل می‌رسانند. نصیحت قدیمی چیدن تخم مرغ‌ها در سبدهای مختلف، اینجا معنا پیدا می‌کند.
شاخص بورس کمترین تاثیر را از ریسک غیر سیستماتیک می‌پذیرد چون در بر گیرنده تمام صنایع و شرکت‌های بورسی است. به همین دلیل، به عنوان مثال، هرچه یک پورتفوی سرمایه‌گذاری سبدگردان شما به شاخص کل یا هم‌وزن بورس نزدیک‌تر باشد، اصطلاحا می‌گویند این پورتفو ریسک غیر سیستماتیک را حذف کرده و تنها از ریسک‌های سیستماتیک تاثیر می‌گیرد.
ضریب بتا و سنجش مقدار ریسک
ضریب بتا (β) معیاری است که میزان ریسک سیستماتیک یک دارایی را مشخص می‌کند. ضریب بتای یک پورتفو یا یک سهام، مشخص می‌کند که آن پورتفو یا سهام در مقایسه با کل بازار سرمایه چه میزان نوسان‌پذیرتر است. ضریب بتای بیشتر از یک یعنی ریسک حاصل از عوامل سیستماتیک بر آن، بیشتر از ریسک حاصل از عوامل سیستماتیک بر کل بازار است. همچنین بتای کمتر از یک به این معنی است که ریسک سیستماتیک دارایی نسبت به بازار کمتر است. در نهایت بتای برابر با یک یعنی تاثیر ریسک سیستماتیک بر آن دارایی و بازار با هم برابر هستند.
جمع بندی
ریسک‌های موجود در بازار در دو دسته عمده ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک طبقه‌‌بندی می‌شوند. اولین تفاوت این دو در دامنه تاثیرات آنهاست. ریسک سیستماتیک بر کل بازار سایه می‌افکند اما ریسک غیر سیستماتیک معمولا بخشی از صنایع و شرکت‌ها را با توجه به نوع فرآیند تولید، نیروی انسانی یا بازار فروش آنها، متاثر می‌سازد.
دومین تفاوت این است که ریسک سیستماتیک قابل کنترل نیست و معمولا راه‌حلی درون بازار برای مهار آن وجود ندارد. تنها راه مقابله با آن خروج از بازار یا روی آوردن به بازارهای موازی مانند ملک یا اوراق دولتی است. اما ریسک غیر سیستماتیک که در بخشهای مختلف بازار وجود دارد را اهالی صنعت با تصمیمات مدیریتی صحیح و انطباق با شرایط جدید کنترل می‌کنند، و سرمایه‌گذاران آن را با تشکیل پورتفوی سرمایه‌گذاری و تنوع بخشی به حداقل می‌رسانند.
