محمدعلی مرادی یکی از ابزارهای مهم در بازارهای مالی، ابزارهای مشتقه (Derivatives) هستند. در ایران انواع قراردادهای مشتقه در بورس کالا دردسترس هستند. ابزارهای مشتقه برای افرادی که علاقه‌مند به استراتژی‌های متفاوت هستند یا می‌خواهند نوع متفاوتی از دارایی را خریدوفروش کنند بسیار مناسب است.
قراردادهای مشتقه انواع مختلفی دارند. هر کدام از این قراردادها کاربرد خاص خود را دارند. اگر می‌خواهید با انواع قراردادهای مشتقه، کاربرد و نحوه معامله هر کدام آشنا شوید، ادامه این مطلب را در وب‌سایت فردانامه دست ندهید.
تعریف قرارداد مشتقه
قراردادهای مشتقه به قراردادهایی گفته می‌شود که از یک دارایی دیگر مشتق شده‌اند و به عبارت بهتر، زیرمجموعه یک دارایی دیگر، مثل سهام و کالا هستند. در قراردادهای مشتقه به واسطه وجود ابزارهایی مثل اهرم یا اعتبار، شما می‌توانید حجم بزرگ‌تری از معاملات را با کارمزدی کمتر انجام دهید. این امر می‌توانید سود یا زیان بزرگ‌تر بسازد و برای همین، ریسک بیشتری هم دارد. در مقابل، برخی از قراردادهای مشتقه هستند که برای پوشش ریسک در بازارهای اصلی مناسب‌اند و به نوعی دارایی شما را بیمه می‌کنند.
در ادامه شما را با انواع قراردادهای مشتقه آشنا می‌کنیم و سپس به شما نشان می‌دهیم که هر قرارداد چه کاربردهایی دارد و چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع قرارداد مشتقه
انواع قراردادهای مشتقه در بورس کالا
به صورت کلی دو نوع قرارداد مشتقه در بورس کالا وجود دارد که شما می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. قراردادهای آتی و اختیار که هر کدام کاربرد و استراتژی معاملاتی خاص خود را می‌طلبد. اگر مایل به استفاده از این ابزارها هستید در ادامه هر کدام را تعریف می‌کنیم و سپس به کاربرد هر کدام در بازارهای مالی می‌پردازیم.
قرارداد آتی (Futures)
همان‌طور که از نام قرارداد آتی برمی‌آید، در این قراردادها تحویل کالا یا دارایی و مبلغ قرارداد به آینده موکول می‌شود. در قراردادهای آتی فروشنده دارایی متعهد می‌شود تا در آینده مقدار دارایی تعهدداده‌شده را به مبلغی که در هم‌اکنون مورد توافق قرار می‌گیرد را به خریدار تحویل دهد و در مقابل، خریدار متعهد می‌شود که مبلغ کامل قرارداد را در آینده به فروشنده پرداخت نماید.
قرارداد آتی با مبلغی تحت عنوان مبلغ تضمین بسته می‌شود و خریدار نیازی به پرداخت یک‌مرتبه کل مبلغ قرارداد در زمان حال ندارد. مزیت این قرارداد در این است که اگر شما بتوانید آینده را به‌درستی پیش‌بینی کنید، می‌توانید یک دارایی را با مبلغی کمتر از ارزش آتی آن در هم‌اکنون بخرید و سپس در آینده (سررسید قرارداد) با فروش دارایی به میزان اختلاف قیمت بازار و قیمت قرارداد سود کسب کنید.
اختیار معامله (Option)
یکی دیگر از قراردادهای بازار مشتقه بورس کالا، قرارداد اختیار معامله است. اختیار معامله یا آپشن (Option) به قراردادی گفته می‌شود که طی آن سهام پایه قرارداد در آینده (سررسید قرارداد) به مبلغ قرارداد مورد خرید یا فروش قرار می‌گیرد. اختیار معامله به دو دستۀ اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌گردد. با خرید قرارداد اختیار خرید، شما این امکان را دارید تا سهام پایه قرارداد را در آینده به مبلغ توافق‌شده در قرارداد اختیار خرید خریداری نمایید. اختیار فروش هم یعنی شما می‌توانید سهام پایه قرارداد را در آینده و به قیمت توافق‌شده در قرارداد اختیار فروش به خریدار بفروشید.
کلمه اختیار در این نوع از قرارداد نشان از این دارد که قراردادها در سررسید می‌توانند اعمال شوند یا اینکه رها شوند. به عبارتی شما درصورتی‌که قرارداد اختیار خرید یک سهام را داشته باشید و قیمت سهام در سررسید کمتر از قیمت قرارداد اختیار خرید شما باشد، شما الزامی برای خرید به قیمت بالاتر ندارید و می‌توانید قرارداد را رها کنید. البته که خود قرارداد اختیار قیمتی دارد و شما با رها کردن آن (یا اعمال‌نکردن آن) یک زیان جزئی خواهید داشت.
اختیار معامله در بازار بورس کاربردهای مختلفی دارد و به عنوان بیمه سهام هم شناخته می‌شود. در قسمت بعدی وقتی درباره کاربردها و مزیت‌های قراردادهای آپشن صحبت می‌کنیم، با ذکر چند مثال کاملاً این موضوع را برایتان باز خواهیم کرد.
کاربرد قرارداد مشتقه در بازار سهام
قراردادهای آتی و آپشن در بازار سهام متقاضیان زیادی دارد. این تقاضا نشان از کاربردی بودن این قراردادها است. پس اگر می‌خواهید به ابزارهای مشتقه وارد شوید، بد نیست در ابتدا با کاربردهای متنوع این نوع از قراردادها آشنایی داشته باشید.
کاربردهای قرارداد آتی
کسب سود از قراردادهای آتی به چند روش ممکن است. برای همین افراد مختلفی به سراغ قراردادهای آتی می‌روند. از قراردادهای آتی برای پوشش ریسک استفاده می‌شود. افرادی که از نوسان‌های قیمتی در بازارهای کالا نگران هستند می‌توانند با خرید قراردادهای مشتقه آتی، نوسان قیمت را پوشش دهند و ریسک خرید یا فروش کالای مورد نظرشان را کم کنند.
قراردادهای آتی می‌تواند یکی از ابزارهای کسب سود از نوسان قیمتی هم باشد. استراتژی آربیتراژ به معنای کسب سود از اختلاف قیمت یک کالا در دو بازار است و در بازار آتی حسابی کاربرد دارد. برای مثال اگر کالایی را در بازار نقدی بورس کالا خریداری کنید و بتوانید آن را در بازار آتی به قیمت بالاتری بفروشید، یک سود کم‌ریسک به دست می‌آورید.
همچنین اگر به سفته‌بازی و کسب سود از نوسان‌های کوتاه‌مدتی علاقه‌مند باشید، بازار آتی امکان اعمال استراتژی‌های مختلفی را دارد. دوطرفه بودن بازار و استفاده از اهرم معاملاتی از جمله دلایلی است که بازار آتی را برای سفته‌بازها جذاب می‌کند. البته که این موضوع ریسک خودش را دارد و امکان ازدست‌رفتن وجه تضمین اولیه قرارداد به صورت کامل هم امکان‌پذیر است. پس برای ورود به این بازار باید ابتدا آموزش کافی ببینید.
استفاده از قرارداد آپشن چگونه است؟
قراردادهای آپشن یا اختیار معامله کاربردهای بسیاری برای فعالان بازار سهام دارد.
کاربرد اول قراردادهای اختیار می‌تواند پوشش ریسک و بیمه سهام باشد. برای مثال اگر شما سهمی را در قیمت ۱۰۰ تومان خریداری می‌کنید، با خرید قرارداد اختیار فروش همان سهام در قیمت ۱۷۰ تومان با سررسید سه ماه آینده، می‌توانید کسب سود از سهام را تضمین کنید و به عبارتی از افت قیمت سهام و ضرر دیدن جلوگیری کنید. البته شما ملزم به فروش سهام خود در سررسید به قیمت ۱۷۰ تومان نیستید و درصورتی‌که قیمت بازار سهم بیشتر از ۱۷۰ شود، شما می‌توانید قرارداد اختیار فروش را اعمال نکنید و سهم خود را در بازار سهام به فروش برسانید.
استراتژی دیگر در قراردادهای آپشن، تحلیل آینده یک سهم و بستن قرارداد اختیار خرید همان سهم برای سررسید آتی آن است. برای مثال اگر قیمت یک سهم در حال حاضر ۱۰۰ تومان باشد و یک قرارداد اختیار خرید ۱۱۰ تومانی با سررسید سه‌ماهه هم وجود داشته باشد، اگر شما فکر می‌کنید در سه ماه دیگر قیمت سهم در ۱۶۰ تومان معامله خواهد شد، با بستن قرارداد اختیار خرید می‌توانید با یک مبلغ کم از اختلاف قیمت قرارداد و قیمت آتی بازار کسب سود کنید.
وجود اهرم معاملاتی، معافیت از مالیات و دوطرفه بودن بازار اختیار باعث شده تا جذابیت این بازار بیشتر شود. درعین‌حال شما باید حساب‌شده قدم در این بازار بگذارید و مراقب ریسک‌های آن باشید.
مزایای استفاده از قراردادهای مشتقه
به صورت کلی استفاده از قراردادهای مشتقه مزایایی دارد که با وجود ریسک بیشتر، فعالیت در این بازار را برای بسیاری از افراد جذاب می‌کند.
کارمزد کم
کارمزد معامله در بازار مشتقه کمتر از بازار نقدی است. در نتیجه اگر بتوانید تحلیل درستی داشته باشید، با پرداخت کارمزد کمتر و همچنین معافیت مالیاتی، می‌توانید سود بیشتری کسب کنید.
اهرم معاملاتی
استفاده از اهرم معاملاتی باعث می‌شود تا شما با مبلغ کمتری بتوانید حجم معامله بزرگ‌تری انجام دهید. بدیهی است که وجود اهرم همان‌طور که می‌تواند سود شما را بزرگ‌تر کند، ممکن است زیان شما را هم افزایش دهد.
تنوع‌بخشی سبد
داشتن قراردادهای اختیار در سبد سهام شما می‌تواند به نوعی به تنوع سبد و در نتیجه کاهش ریسک پرتفوی شما کمک کند.
بیمه سهام
اگر نگران افت قیمت سهام خود هستید، خرید قراردادهای اختیار فروش همان سهم می‌تواند سبد سهام شما را بیمه کند.
تحلیل بازارهای مشتقه بورس کالا
راهنمای فعالیت در بازار مشتقه
برای خریدوفروش قراردادهای اختیار نیاز به کار خاصی ندارید. البته یک توافق‌نامه اختیار معامله هست که در کارگزاری خودتان باید آن را امضا کنید. بسیاری از کارگزاری‌ها امکان امضای الکترونیکی (غیرحضوری) قراردادها را فراهم کرده‌اند؛ اما برای اطلاعات بیشتر بهتر است با پشتیبانی کارگزاری خود تماس بگیرید.
راهنمای دریافت کد معاملاتی آتی بورس کالا
برای فعالیت در بازار آتی بورس کالا باید کد آتی دریافت کنید. برای این کار ابتدا باید در سامانه سجام ثبت‌نام و احراز هویت کرده باشید و کد بورسی گرفته باشید. پس از آن باید سراغ سامانه EBGO بروید. این سامانه برای ساده‌کردن ارتباط میان کارگزاری‌ها و فعالان بورس کالا ایجاد شده است و برای دریافت کد آتی باید در آن ثبت‌نام کنید.
در سامانه EBGO پس از تکمیل مشخصات و آپلود مدارک، نوبت انتخاب نوع کد درخواستی است. در این قسمت باید گزینه «بازارهای مالی / مشتقه / آتی و…» را انتخاب کنید. البته می‌توانید تیک بازار فیزیکی بورس کالا را هم بزنید. (بستگی به شما دارد که بخواهید در کدام بازارها فعالیت کنید.)
سامانه به شما یک معرفی‌نامه می‌دهد تا با آن به بانک‌های نام‌برده‌شده مراجعه کنید و یک حساب وکالتی (در اختیار بورس کالا) افتتاح نمایید. دلیل افتتاح حساب در اختیار بورس این است که شما باید طبق قرارداد وجه تضمین قراردادهای خود را در این حساب قرار دهید و قراردادهای مشتقه را با این وجه پرداخت نمایید. بورس کالا هم ملزم است که بر اساس قرارداد و در زمان لزوم از حساب شما برداشت کند.
توجه کنید که شما امکان برداشت مستقیم از حساب وکالتی را ندارید و برای برداشت باید درخواست ثبت کنید تا پس از بررسی، مبلغ موردنظرتان به حساب سجامی معرفی‌شده به کارگزاری واریز گردد.
جمع‌بندی
فعالیت در بازار مشتقه بورس کالا و استفاده از قراردادهای آتی و اختیار معامله یکی از ابزارهای مالی است که می‌تواند برای پوشش ریسک یا تنوع‌بخشی به پرتفوی مورد استفاده قرار بگیرد. برای ورود به هر کدام از این بازارها بهتر است ابتدا آموزش ببینید و به صورت کامل با ویژگی‌ها، اصطلاحات و استراتژی‌های معاملاتی آن‌ها آشنا شوید.
