جهانگیر شرقی صندوق سهامی چیست؟
با گسترش و پیشرفت بازارها، روزبه‌روز به امکانات و ابزارهای بازارهای سرمایه نیز افزوده می‌شود. یکی از بهترین ابزارهای نوین سرمایه‌گذاری در بازار اوراق بهادار، صندوق‌های سهامی هستند.
در این مقاله قصد داریم به این سؤال پاسخ بدهیم که صندوق سهامی چیست؟ و صندوق‌های سهامی باید دارای چه ویژگی‌هایی باشند؟
صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Fund)
اگرچه صندوق‌های سرمایه‌گذاری دهه‌ها است که در بازارهای سرمایه دنیا معرفی شده و استفاده می‌شود، اما این صندوق‌ها در بورس ایران ابزار نسبتاً جدیدی هستند که روزبه‌روز به محبوبیت و گسترش آن‌ها افزوده می‌شود.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری توسط مؤسساتی اداره می‌شوند که مجوز، ضمانت‌ها و تأییدیه‌های لازم توسط سازمان بورس و نهادهای نظارتی را اخذ کرده باشند. بنابراین مدیران و متخصصان این صندوق‌ها عموماً از افراد خبره و باسابقه هستند.
ماهیت کار این صندوق‌ها این‌گونه است که با تجمیع پول سرمایه‌گذاران، اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار و مدیریت پرتفوی سرمایه‌گذاری می‌کنند. یعنی علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری توسط این صندوق‌ها، کافی است تعدادی از واحدهای صندوق را خریداری کرده و به‌این‌ترتیب در عملکرد (سود و زیان) پرتفوی صندوق سهیم گردند.
این صندوق‌ها بسته به ماهیت دارایی و سرمایه‌گذاری‌شان، دارای انواع مختلفی هستند: صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا، مسکن، سهام، پروژه و … . رایج‌ترین این صندوق‌ها، صندوق سرمایه‌گذاری در سهام است.
رایج‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری در سهام، صندوق مختلط و درآمد ثابت هستند.
صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟
هر کدام از صندوق‌های سرمایه‌گذاری (سهامی، مختلط و درآمد ثابت) کارکردها و ویژگی‌های خاص خود را دارند. بسته به این‌که سرمایه‌گذار چه نوع استراتژی دارد و یا بازار چه نوع روندی دارد، می‌توان از این صندوق‌ها استفاده‌های خوبی کرد. در بین این 3 صندوق، حرفه‌ای ترین و پیچیده‌ترین آن‌ها، صندوق سهامی است.
بیشترین تمرکز صندوق سرمایه‌گذاری سهامی (Stock Fund)، بر خرید و فروش سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی است. طبق قانون این صندوق‌ها باید حداقل 70% و حداکثر 90% از حجم پرتفوی خود را به سهام اختصاص دهند. مابقی پرتفو نیز بسته به مدیریت صندوق، می‌تواند متفاوت باشد.
برخی از انواع صندوق‌های سهامی نیز کارکردهای خاصی دارند که طبق آن نام‌گذاری می‌شوند؛ صندوق شاخصی، صندوق اهرمی و … . به‌عنوان‌مثال صندوق شاخص سعی در شبیه‌سازی شاخص کل بورس دارد. بنابراین سهام موجود در پرتفوی آن و تغییرات آن در طول زمان، بسیار شبیه به عملکرد کلیت بازار و شاخص کل است.
برای توضیح هر کدام از صندوق‌های سهامی، نیاز به نوشتارهای جداگانه است. در این مقاله سعی می‌کنیم اشتراکات و کلیات صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی را بیان کنیم.
ترکیب دارایی صندوق‌های سهامی
صندوق‌های سهامی معمولاً حد نصاب 70 تا 90% دارند. به این معنی که در کمترین حالت باید حداقل 70% از پرتفو را به سهام اختصاص دهند و در بیشترین حالت حداکثر 90%. برای باقی پرتفو، مدیران صندوق می‌توانند وجه نقد نگهداری کنند یا اقدام به خرید اوراق درآمد ثابت یا اوراق مشتقه نمایند و یا در بانک سپرده‌گذاری کنند.
این حد نصاب‌ها یک ابزار کنترلی برای سازمان بورس نیز هستند. مدیران و سیاست‌گذاران بورسی از این حد نصاب جهت ساماندهی بازار استفاده می‌کنند:
به عنوان مثال زمانی که مدیران بازار سرمایه احساس کنند شتاب رشد بورس باید کم شود، سقف حد نصاب را از 90% پایین‌تر می‌آورند. این موضوع باعث می‌شود که صندوق‌ها ملزم به عرضه سهام شوند و کمی از عطش بازار بکاهند. یا زمانی که بازار رکودی است، ممکن است کف حد نصاب را از 70 به 80% بالا بیاورند. این‌گونه کمی تقاضا در بازار تقویت می‌شود و از ترس همگانی نیز کاسته می‌شود.
تغییر پرتفوی صندوق‌های سهامی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مُلزم هستند مانند شرکت‌های بورسی، گزارش فعالیت ماهانه را در کدال منتشر کنند. در این گزارش ذکر می‌شود که تغییرات پرتفوی صندوق در ماه گذشته چه بوده است؛ ترکیب پرتفوی اول ماه، تغییرات طی دوره و ترکیب پرتفوی آخر ماه.
این موضوع برای سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران استفاده زیادی دارد و اگر تحلیلگری قصد ورود و سرمایه‌گذاری در یک صندوق را داشته باشد، می‌تواند با مشاهده پرتفوی صندوق و تغییرات آن، به سیاست و عملکرد آن تا حدودی پی برده و با توجه به کارنامه صندوق تصمیم‌گیری نماید.
ریسک صندوق سهامی
صندوق‌های سهامی ریسک و همچنین بازده بالاتری نسبت به صندوق مختلط و درآمد ثابت دارند:
ریسک صندوق سهامی > ریسک صندوق مختلط > ریسک صندوق درآمد ثابت
صندوق‌های درآمد ثابت دقیقاً برعکس صندوق سهامی هستند: 70 الی 90% اوراق درآمد ثابت و سپرده بانکی یوده و مابقی پرتفو را سهام و سایر اوراق بهادار تشکیل می‌دهد.
صندوق مختلط که میان این دو صندوق است، 40% اوراق درآمد ثابت، 40% سهام و 20% مابقی در اختیار مدیریت است.
اصولاً افرادی که اقدام به سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت می‌نمایند، تحمل ریسک زیادی ندارند و ترجیح می‌دهند همان بازده معمول 20 الی 25% در سال را به دست آورند، اما در عوض نوسان‌های زیادی را در سرمایه‌شان متحمل نشوند.
اما کسی که صندوق سهامی می‌خرد، حاضر است ریسک بیشتری را متحمل شود، اما در عوض انتظار بازده بالاتری هم دارد. تجربه نشان داده که صندوق‌های سهامی در میان‌مدت و بلندمدت رشد بالاتری از شاخص تجربه می‌کنند. از طرف دیگر، صندوق‌های قوی در بازارهای نزولی هم معمولاً ریزش کمتری نسبت به میانگین بازار و شاخص کل تجربه می‌کنند.
صندوق سهامی مناسب چه کسانی است؟
2 نوع سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس وجود دارد: 1. استفاده از سبدگردان 2. سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
به افرادی که به هر دلیلی امکان آموزش بورس را ندارند، سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی توصیه می‌شود. این‌گونه این افراد می‌توانند با کمترین هزینه، بازدهی بسیار مناسبی نسبت به میانگین جامعه بورسی کسب کنند.
از طرف دیگر در بسیاری مواقع می‌بینیم که بازار دارای روند صعودی پرقدرتی است، اما ما به هر دلیلی نمی‌توانیم یک سهم مناسب پیدا کنیم تا با سرمایه‌گذاری روی آن از روند بازار جا نمانیم. در این مواقع یکی از بهترین گزینه‌ها استفاده از این صندوق‌ها است.این صندوق‌ها معمولاً حرکتی بهتر از شاخص دارند و در روندها می‌توانیم روی آن حساب کنیم. یکی دیگر از علل محبوبیت این صندوق‌ها نزد سرمایه‌گذاران حرفه‌ای، نقدشوندگی بسیار بالای آن‌ها است.
نحوه عملکرد صندوق‌های سهامی
قیمت واحدهای قابل‌معامله صندوق، از طریق خالص ارزش دارایی یا NAV (Net Asset Value) محاسبه می‌شود. می‌توان این‌گونه گفت که خالص ارزش دارایی یک صندوق، جمع ارزش تمام سرمایه‌گذاری‌های آن صندوق است.
هر صندوق سهامی ممکن است در ده‌ها یا صدها شرکت سرمایه‌گذاری کرده باشد. با توجه به ماهیت بازار، قیمت هر روز یک سهم، معمولاً با قیمت دیروز متفاوت است. NAV صندوق در هر روز برابر است با جمع ارزش تمام سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در سهام مختلف.
نحوه سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری به 2 روش قابل معامله هستند:
1. معامله از طریق بازار
2. معامله از طریق صندوق
صندوق‌هایی که در بازار بورس قابل معامله باشند، ETF (Exchange Traded Fund) نام دارند. واحدهای این نوع صندوق را می‌توان در بازار بورس مانند سایر سهام خرید و فروش کرد. یعنی هر شخصی که بخواهد از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری اقدام به فعالیت نماید، کافی است نام صندوق مورد نظر را جستجو کرده و برای آن سفارش خرید یا فروش بگذارد.
صندوق‌های سهامی ETF معمولاً دارای بازارگردان هستند. یعنی نهادی که باید معاملات واحدهای این صندوق را تسهیل نماید. این ویژگی سبب می‌شود که به ندرت صف خرید و فروش روی آن‌ها شکل بگیرد. بنابراین خرید و فروش این صندوق‌ها حتی از اکثر سهام بازار راحت‌تر است.
کارمزد خرید و فروش این صندوق‌ها معمولاً کمتر از کارمزد سهام است. همچنین امکان خرید و فروش این صندوق‌ها نیز تا کمی بیشتر از ساعت نرمال بازار (12:30) فراهم است.
نوعی دیگر از صندوق‌ها هم وجود دارد که برای معامله کردن آن، باید به خود صندوق رجوع کرد. این صندوق‌ها را صدور و ابطالی می‌نامند.این صندوق‌ها راهکارهایی را معرفی کنند که از آن طریق می‌توان درخواست خرید واحد کرد.
به خرید واحدهای این صندوق اصطلاحاً صدور واحد و به فروش واحدهای آن ابطال واحد گفته می‌شود. یعنی مؤسسه‌ای که مدیریت صندوق را بر عهده دارد، برای هر متقاضی اقدام به صدور واحد یا سهم می‌نماید. زمانی هم که شخص بخواهد واحدهای خود را فروخته و پول آن را دریافت کند، صندوق واحدهای این شخص را ابطال و پول آن را به شخص پرداخت می‌کند.
امروزه برای خرید و فروش واحدهای اکثر صندوق‌های صدور و ابطالی، باید به سایت آن‌ها مراجعه کرد. به این معنی که اگر شخصی می‌خواهد در یک صندوق سرمایه‌گذاری نماید یا واحدهای این صندوق را بفروشد، از طریق سایت صندوق درخواست خود را ثبت می‌کند. سایر کارهای مربوط به این پروسه هم توسط سایت صندوق انجام می‌شود.
مقایسه صندوق‌های سهامی
در این سال‌ها روزبه‌روز به تعداد صندوق‌های سهامی افزوده می‌شود. اما کدام صندوق سهامی بهتر است؟ صندوق‌های سهامی متنوعی در بازار وجود دارند و تعداد زیادی هم در حال طی کردن پروسه‌های ابتدایی برای شروع به کار هستند. چگونه می‌توانیم به این سؤال پاسخ بدهیم که بهترین صندوق سهامی کدام است؟
همان‌طور که پیش از این گفته شد، دقیق‌ترین راه برای سنجش عملکرد یک صندوق سهامی، بررسی گزارش فعالیت‌های ماهانه آن است. در این گزارش می‌توان دریافت که سیاست‌های مدیران صندوق چیست و در چه زمانی به چه سهم‌هایی وارد یا از آن خارج شده‌اند.
اما با توجه به تنوع و تعداد بالای صندوق‌ها، نمی‌توان عملکرد پرتفوی تک تک آن‌ها را بررسی و مقایسه کرد. بنابراین در عمل فقط می‌توانیم نتیجه عملکرد آن‌ها را مقایسه کنیم، یعنی درصد بازدهی آن‌ها. برای این کار کافی است به سایت یا برنامه‌های تحلیل تکنیکال رفته و بازدهی صندوق‌ها را در بازه‌های زمانی یکسان مقایسه کنید.
همچنین از طریق سایت مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران، می‌توان تمام صندوق‌ها را مشاهده و بررسی نمود. این سایت که متعلق به سازمان بورس است، به صورت تخصصی به پردازش نهادهای مالی فعال در بورس می‌پردازد. از طریق این سایت می‌توان بازدهی صندوق‌ها، مجوزها، مدیران صندوق، حسابرس و سایر ویژگی‌های مهم صندوق‌ها را مشاهده نمود.
مزیت صندوق سهامی نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم
1. متنوع‌سازی پرتفوی سرمایه‌گذاری: یکی از ابتدایی‌ترین اصول سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه (و برخی از دیگر بازارها)، تنوع بخشیدن به سبد دارایی است. خیلی اوقات ممکن است بازار به نحوی حرکت کند که حتی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و قدیمی هم نتوانند گزینه‌های سرمایه‌گذاری مطمئنی پیدا کنند. در این مواقع یکی از مطمئن‌ترین پیشنهادات، استفاده از صندوق‌های سهامی است.
صندوق سهامی توسط افراد خبره و متخصص اداره می‌شود. بنابراین هنگام سرمایه‌گذاری و چینش پرتفو، حتماً به متنوع‌سازی پایبند خواهند بود و سهام پرپتانسیل از صنایع گوناگون را انتخاب خواهند کرد. افراد، چه مبتدی و چه حرفه‌ای، با خرید واحدهای صندوق سهامی، اصل انکارناپذیر سرمایه‌گذاری، یعنی متنوع‌سازی پرتفو را به این طریق رعایت خواهند نمود.
2. سهولت سرمایه‌گذاری: شعار “بورس شغل دوم، درآمد اول”، یک حرف پوچ و صرفاً تبلیغاتی بیش نیست! فعالیت و تداوم در بازار سرمایه، نیاز به آموزش، هزینه، تمرین، تجربه و صبر فراوان دارد. پس این شعار تبلیغاتی را دور بیاندازید!
شاید بتوان بدون دانش و مهارت در روندهای صعودی کوتاه‌مدت از بورس سود کسب کرد. اما برای تداوم و بقا در بورس، حتماً نیاز است که بخش زیادی از تمرکز و توان خود را به بورس، آموختن و رصد کردن آن اختصاص بدهید.
اما این امکان برای عده زیادی فراهم نیست. بهترین پیشنهاد به این گروه استفاده از صندوق‌های سهامی یا سبدگردان است. پس به‌راحتی و صرفاً با خرید واحدهای صندوق سهامی، هم در بورس سرمایه‌گذاری کرده‌اید و هم به شخصه و ناآگاهانه این کار را انجام نداده‌اید.
3. کاهش ریسک از طریق مدیریت حرفه‌ای: مدیریت صندوق‌های سهامی توسط تیم‌های مجرب و حرفه‌ای انجام می‌شود. متخصصان حوزه بازار سرمایه که در صندوق مشغول به فعالیت هستند، به‌طور مداوم بازار و اتفاقات کلان اقتصادی را رصد کرده و مدیریت به روزی دارند.
این امر موجب می‌شود که با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سهامی، در عین حالی که از سود بازار بهره‌مند می‌شویم، ریسک‌های سرمایه‌گذاری را هم از دوش خود برداشته و به عهده مدیریت حرفه‌ای تیم صندوق بگذاریم.
4. صرفه‌جویی مالی: برای هر بار خرید و فروش سهام، مبلغی تحت عنوان کارمزد، مالیات و سایر هزینه‌ها از سهام‌دار کسر می‌گردد. این هزینه‌ها حدوداً 1.2% هر خرید و فروش است. بنابراین برای چینش یک پرتفو و بهینه‌سازی آن، باید چندین بار این هزینه را پرداخت نماییم.
از طرف دیگر اگر قصد سرمایه‌گذاری غیرمستقیم توسط سبدگردانی داشته باشیم، باید در انتهای سال مبلغی را به عنوان کارمزد سبدگردان پرداخت کنیم. این کارمزد برای سرمایه‌های زیاد، رقم چشم‌گیری نیست. اما در صورتی که سرمایه ما اندک باشد، اولاً هر سبدگردانی حاضر به مدیریت سرمایه ما نمی‌شود، ثانیاً این هزینه کارمزد رقم بالایی (با توجه به ارزش پرتفوی پایین ما) خواهد بود.
اما در صورتی که از طریق صندوق‌های سهامی اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس نماییم، فقط یک مرتبه از ما هزینه گرفته خواهد شد، که رقم بسیار پایین و قابل چشم‌پوشی‌ای می‌باشد. بنابراین استفاده از این صندوق‌ها، صرفه‌جویی مالی مناسبی برای سرمایه‌گذاران به همراه خواهد داشت.
5. نقدشوندگی بالا: یکی از مشکلاتی که همواره گریبان‌گیر سهام‌داران بورس ایران است، گیر کردن‌های گاه و بیگاه در صفوف خرید و فروش و نتیجتاً نقدشوندگی پایین است.
اما این مشکل در صندوق‌های سهامی ETF وجود ندارد. زیرا صندوق‌ها معمولاً بازارگردان دارند و وظیفه بازارگردان تسهیل انجام معاملات صندوق است. به‌طور خلاصه بازارگردان باید معاملات واحدهای صندوق را به نحوی مدیریت کند، که هر زمان هرکس هر مقداری که خواست، بتواند واحدهای صندوق را بفروشد و یا بخرد.
صندوق‌هایی که صدور و ابطالی است هم اصلاً در صف قفل نمی‌شوند و نقدشوندگی آن‌ها مناسب است. زیرا خرید و فروش واحدهای این صندوق از طریق خود صندوق است و هیچ صف معاملاتی وجود ندارد که درخواست‌ها در آن قفل شوند.
6. عدم محدودیت در سرمایه: برای سرمایه‌گذاری از طریق سبدگردان معمولاً یک کف مبلغ وجود دارد، که این مبلغ بسته به هر شرکت سبدگردانی متفاوت است. پایین‌ترین رقم در میان شرکت‌های قانونی سبدگردانی، 1 میلیارد تومان است. بعضی از شرکت‌های سبدگردانی حتی تا 10 میلیارد تومان هم برای کف سرمایه تعیین کرده‌اند.
این معضل در سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود ندارد. خرید واحدهای صندوق‌های صدور و ابطالی از 1 واحد شروع می‌شود. بسته به این‌که قیمت 1 واحد چه قدر است، می‌توان سرمایه‌گذاری انجام داد. قیمت گران‌ترین صندوق در حال حاضر حدود 500 هزار تومان است.
صندوق‌های ETF هم مانند سهام هستند. حداقل سفارش‌گذاری برای آن‌ها، 500 هزار تومان است. بنابراین از طریق صندوق‌های سهامی، می‌توان با رقمی در حدود 100 تا 500 هزار تومان (بسته به صندوق) شروع به سرمایه‌گذاری نمود و محدودیتی برای سقف آن هم وجود ندارد.
سخن آخر
همان‌طور که پیش از این گفتیم، صندوق‌های سهامی صرفاً برای افرادی که تازه به بورس آمده‌اند نیست. بلکه این صندوق‌ها می‌توانند یک گزینه سرمایه‌گذاری بسیار مناسب برای حرفه‌ای‌ها هم باشد. سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران به بررسی دقیق این صندوق‌ها پرداخته و یک یا چند مورد از آن‌ها را به عنوان سهامی جداگانه لحاظ کرده و آن‌ها را در پرتفوی خود قرار می‌دهند.
هرچه صندوق‌های سهامی رواج بیشتری پیدا کنند، هم به نفع اقتصاد کشور است، هم به نفع بازار سرمایه و هم به نفع سهام‌داران. رواج استفاده از صندوق‌ها باعث حرفه‌ای‌تر شدن بازار می‌گردد.
