جهانگیر شرقی بورس آتی کالا یکی از بازارها و ابزارهای نسبتاً جدید در بازارهای مالی ایران است. این بازار کمک بسیار زیادی به زنجیره تأمین و هم‌چنین سرمایه‌گذاری می‌نماید.
در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که بورس آتی کالا چیست؟ سازوکار آن چگونه است؟ فواید بازار آتی کالا چیست؟ و در نهایت این‌که چگونه می‌توانیم از آتی کالا سود کسب کنیم.
مطلب مرتبط: دوره جامع معامله‌گری
بورس کالا
بورس کالا یکی از 4 بورس فعال در ایران است. شرکت بورس کالای ایران در سال 85 با ادغام بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد و از سال 96 فعالیت خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد.
بورس کالا بستری است برای عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان کالاهایی خاصی، که با شکل‌های مختلف و با توجه به ماهیت کالا، به این بازار وارد می‌شوند. هدف اصلی بورس کالا، رفع کاستی‌های بازار سنتی، توسعه مبادلات آسان‌تر برای کالاهای استراتژیک و فراهم کردن امکاناتی بیشتر، برای ایجاد بستری جامع جهت بازار کالایی است.
تاریخچه قرارداد آتی کالا
همراه با انقلاب صنعتی در اواسط قرن نوزدهم، نیاز انگلستان به فلزاتی هم‌چون مس و قلع افزایش یافت و مازاد تقاضای این کشور برای این فلزات باید توسط واردات از کشورهایی دیگر در نقاط دوردست، علی‌الخصوص شیلی، تهیه می‌شد. بنابراین بازرگانی در این حوزه رونق زیادی پیدا کرد.
به دلیل فاصله بسیار زیاد کشورهای مبدأ و صادرکننده این فلزات از انگلستان، حمل و نقل این محموله‌ها توسط کشتی و رسیدن به انگلیس ممکن بود چند ماه طول بکشد. بازرگانان هنگام بارگیری و ارسال این فلزات نمی‌دانستند که قیمت آن‌ها در زمان تحویل در انگلستان چه‌قدر خواهد بود.
به تدریج مکانی ایجاد شد که در آن برای 1 روز تا 3 ماه (حداکثر زمان رسیدن کشتی باری از شیلی به انگلستان 3 ماه بود) آینده می‌توانستند باهم پیمان آتی ببندند و این‌گونه ریسک قیمت را پوشش دهند.
بدین ترتیب در سال 1877 بورس فلزات لندن به طور رسمی آغاز به کار کرد و معاملات آتی هم این‌گونه متولد شد.
انواع بورس کالا
معاملات بورس کالای ایران در یک تقسیم‌بندی کلی، در 3 دسته بازارهای فیزیکی، بازار مالی و بازار مشتقه جای می‌گیرند. مجموع بازار مشتقه و بازار مالی در بورس کالا را، بازارهای اوراق بهادار مبتنی بر کالا نیز می‌نامند.
معاملات بازارهای فیزیکی عبارتند از:
1. قرارداد نقدی (با تسویه نقدی یا با تسویه اعتباری)
2. قرارداد نسیه
3. قراداد سلف (با تسویه نقدی یا با تسویه اعتباری)
4. قرارداد کشف پریمیوم
معاملات بازار مالی عبارتند از:
1. اوراق سلف موازی استاندارد
2. اوراق خرید دِین کالایی
3. گواهی سپرده کالایی
4. صندوق‌های کالایی
معاملات بازار مشتقه نیز این موارد است:
1. پیمان آتی
2. اختیار معامله
3. قرارداد آتی
شایان ذکر است که امروزه حدود 90% معاملات در بورس‌های کالای جهانی، در بخش قراردادهای آتی کالا انجام می‌پذیرد.
در مفهوم کلی معاملات نقدی، یک تعهد خرید و فروش الزام‌آور میان دو نفر است که تصمیم دارند میزان مشخصی از کالا را با قیمت مشخصی مبادله نمایند. در معاملات نقدی خریدار باید کل مبلغ قرارداد را پرداخت و فروشنده نیز باید کالای مورد معامله را به خریدار تحویل نماید.
در مقابل مفهوم معاملات نقدی، معاملات مشتقه در بازارها رواج یافته‌اند. در این نوع معاملات، تسویه معامله به صورت مدت‌دار انجام می‌شود. معروف‌ترین قراردادهای مشتقه، پیمان آتی، قرارداد آتی، اختیار معامله و سوآپ هستند.
قرارداد آتی کالا
قرارداد آتی (Future Contract) قراردادی است که بر اساس آن فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمت مشخص بفروشد و در مقابل، خریدار که طرف دیگر قرارداد است متعهد می‌شود همان کالا را با همان مشخصات در سررسید معین بخرد.
برای این‌که هر دو طرف به تعهدات خود عمل کنند، باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای بگذارند، که این وجه متناسب با تغییرات قیمت معاملات قرارداد آتی موردنظر، به صورت روزانه تعدیل می‌گردد.
مکانیزم تعدیل وجه تضمین توسط اتاق پایاپای، به صورت خلاصه و ساده شده به این‌گونه است:
اگر قیمت معاملات قراردادهای آتی افزایش یابد، از حسابِ در اختیار بورس فروشنده کالا، که حاوی وجه تضمین است، رقمی را جهت تعدیل کسر کسرده و به حساب در اختیار بورس خریدار واریز می‌نماید.
اگر قیمت معاملات قراردادهای آتی کاهش یابد، از حساب خریدار کالا رقمی را جهت تعدیل معامله کسر کرده و این رقم را به حساب فروشنده کالا واریز می‌نماید.
قرارداد آتی، شکل تکامل یافته پیمان آتی (Forward) است:
در پیمان آتی فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین شده بفروشد و خریدار هم متعهد می‌شود همان کالا را در سررسید خریداری کند. برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد به تودیع تضامینی نزد اتاق پایاپای و تعدیل آن متناسب با تغییرات آتی قیمت‌ها هستند.
شایان ذکر است که پیمان‌های آتی، اولین نوع معاملات آتی بودند که در دنیا رخ می‌داد. اولین قراردادهایی که در بورس فلزات لندن برای خرید آتی مس انجام می‌گرفت، از همین نوع پیمان آتی بوده است.
ویژگی‌های قرارداد آتی کالا
از مهم‌ترین ویژگی‌ها و فواید قرارداد آتی در بورس کالا، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– تضمین صحت انجام معاملات توسط اتاق پایاپای و نبود ریسک اعتباری
– معامله در بستر بورس و شفافیت قیمت و معاملات
– هزینه اندک معاملات و کارمزد
– استفاده از اهرم مالی برای خرید و فروش
– نقدشوندگی بالا
– استانداردسازی قراردادها و معاملات
– معافیت مالیاتی
به دلیل این ویژگی‌های منحصر به فرد، قراردادهای آتی معمولاً دارای بازار ثانویه پررونق و با نقدشوندگی بالایی هستند. روز به روز نیز به تعداد کالاهای مورد معامله در این بازار افزوده می‌شود.
تفاوت قرارداد آتی کالا و پیمان آتی کالا
ماهیت پیمان آتی بسیار مشابه قرارداد آتی است، ولی تفاوت‌های زیادی در اجرا دارند:
– تضمین:
در قراردادهای آتی وجه تضمین لزوماً وجه نقد و پول است، اما در پیمان‌های آتی تضامین با نقدشوندگی کمتری هم در صورت تشخیص اتاق پایاپای قابل اخذ است. به عنوان نمونه این تضامین می‌تواند از نوع سندهای مالکیتی هم باشد.
بنابراین ریسک نکول در پیمان آتی افزایش می‌یابد. از این رو متداول‌ترین راه برای کاهش ریسک نکول ناشی از ضمانت ضعیف، انعقاد پیمان با افراد قابل اعتماد و مطمئن است. این موضوع سبب محدود شدن حلقه افراد بالقوه برای معامله و انتقال موقعیت در پیمان‌های آتی نسبت به قرارداد آتی می‌شود.
– تعدیل وجه تضمین:
در قراردادهای آتی معاملات به صورت روزانه انجام شده و در انتهای هر روز معاملاتی، حساب تضامین مشتریان به‌روزرسانی می‌گردد. این به‌روزرسانی شامل لحاظ کردن سود و زیان روزانه معاملات مشتریان و هم‌چنین تعدیل وجه تضمین برحسب معاملات آن روز است.
اما تعدیل وجه تضمین و به‌روزرسانی آن‌ها در پیمان‌های آتی، تنها در روزهای معدودی با نام “روزهای معاملاتی مجاز” قابل انجام است و فقط در انتهای این روزها تعدیل وجه تضمین محاسبه و اِعمال می‌شود.
از طرف دیگر در پیمان آتی هم مانند قرارداد آتی، قیمت تسویه (که در قرارداد اولیه ذکر شده) مبنای تعدیل وجه تضمین است. اما در سازوکار پیمان آتی، قیمت تسویه را صرفاً برحسب معاملات آن روز محاسبه نمی‌کنند، بلکه اثرات مرجعی دیگر، مانند قیمت معاملات جهانی، را هم مبنایی برای تعیین قیمت تسویه و بنابراین تعدیل تضمین قرار می‌دهند.
– جریمه نکول:
به دلیل سازوکار قدرتمندی که در تعدیل وجه تضمین قراردادهای آتی جریان دارد، معمولاً ریسک نکول را کم در نظر می‌گیرند و قراردادهای آتی تسویه نقدی می‌شوند (زیرا عملاً جریمه نکول را پیشاپیش در تعدیل وجه تضمین بر طرفین قرارداد اِعمال کرده‌اند). ولی جریمه نکول در پیمان‌های آتی باید به اندازه‌ای تعیین شود که عملاً امکان نکول از بین رفته و افراد معامله به آن پایبند باشند.
– بازار معامله:
بازاری که در آن قرارداد آتی بسته و تنظیم می‌شود، صرفاً سامانه معاملاتی بورس کالا است. اما برای تنظیم پیمان‌های آتی، می‌توان خارج از بورس کالا هم این توافق را تنظیم و به آن عمل کرد. بنابراین نوع دسترسی، شفافیت و کاربری آسان در قرارداد آتی بیشتر از پیمان آتی است.
در تصویر زیر ساختار شماتیک قرارداد آتی کالای زعفران نشان داده شده است:
مفاهیم قراردادهای آتی کالا در بورس کالای ایران
دارایی پایه (Underlying Asset): هر کالایی که موضوع معامله و تحویل در قرارداد آتی است را اصطلاحاً دارایی پایه می‌گویند.
اندازه قرارداد آتی (Lot): مقداری از دارایی پایه است که سرمایه‌گذاران می‌توانند صرفاً مضرب‌های صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. این عدد توسط بورس کالا تعیین می‌شود.
حداقل تغییر قیمت سفارشات (Tick Size): عددی است (به ریال/دلار/…) که توسط بورس کالا تعیین می‌شود و فاصله قیمت سفارش‌هایی که بر روی تابلوی معاملات وارد می‌شوند باید حداقل به میزان این عدد باشد.
نکول (Default): این اصطلاح به معنی عدم ایفای تعهدات توسط یکی از طرفین معامله است. در بازار قراردادهای آتی اگر در روز سررسید یکی از طرفین قرارداد (خریدار یا فروشنده)، به تعهد خود (پرداخت وجه یا تحویل کالا) عمل نکند، به این موضوع نکول گفته می‌شود.
مهلت ارائه گواهی آمادگی تحویل: دوره زمانی مشخصی در سررسید قرارداد آتی است که توسط بورس کالا تعیین و اعلام می‌شود. تمامی افراد متعهد در سررسید قرارداد آتی (دارندگان موقعیت تعهدی باز)، به منظور اعلام آمادگی برای شرکت در فرآیند تحویل باید طی این مهلت، فرم مربوطه (الکترونیکی یا کاغذی) را تکمیل و از طریق کارگزار خود، به اتاق پایاپای ارائه کنند.
قرارداد آتی کالا در بورس کالای ایران
آدرس سایت بورس کالای ایران:
آدرس سایت تابلوی معاملات بورس کالا:
پس از ورود به سایت معاملات بورس کالا، از طریق کلیک روی لینک آتی (در تصویر زیر با کادر سبز مشخص شده)، وارد صفحه بازار آتی کالا می‌شوید:
در تصویر زیر، معنای هر بخش از صفحه قرارداد آتی کالا نشان داده شده است:
برای اطلاع از لیست کالاهایی که قرارداد آتی برای آن‌ها وجود دارد، به این صفحه مراجعه کنید:
لیست قراردادهای آتی بورس کالای ایران
همان‌طور که در تصویر بالا نشان داده شده، در این تاریخ (26 اسفند 1401) فقط قرارداد آتی برای کالاهای زعفران رشته‌ای، نقره، صندوق طلای لوتوس و شمش طلا موجود است.
تصویر زیر نمونه‌ای از صفحه قرارداد آتی زعفران نگین در تاریخ 23 فروردین 1399 است، که معنی تمام اجزای تصویر در آن ذکر شده است:
تشریح جزئیات قرارداد آتی کالا
اکنون به بررسی جزئیات این صفحه قرارداد آتی زعفران می‌پردازیم:
(به جهت تقریب ذهنی، می‌توانیم این صفحه از قرارداد زعفران را، مانند صفحه یک سهام بورسی در سایت بورس در نظر بگیریم. کارکرد این 2 صفحه دقیقاً یکسان و صرفاً در 2 بازار متفاوت است)
این معاملات مربوط به قرارداد آتی زعفران در روز شنبه به تاریخ 23 فروردین 1399 است. ملاک قیمت تسویه برای معاملات این روز، روز معاملاتی قبل، یعنی پنج‌شنبه 21 فروردین است.
تاریخ سررسید این قراردادها برای 24 تیر 99 بوده است، یعنی حدوداً 3 ماه بعد از تاریخ معامله. اندازه قراردادهای آتی در این معاملات، باید مضربی از 100 گرم باشد. بنابراین وقتی در سطر اول تقاضا حجم معاملات را 6 ذکر کرده، یعنی 600 گرم زعفران.
اعداد قیمتی در این تصویر، ریال به ازای هر گرم است. بنابراین قیمت تقاضا در سطر اول گرمی 8780 تومان است. بنابراین هر واحد معاملاتی که 100 گرم است، می‌شود 878 هزار تومان.
آخرین معامله‌ای که در این روز انجام شده، بر مبنای گرمی 8790 تومان بوده است. معنای این معامله این است که شخص خریدار متعهد شده در تاریخ سررسید یا تسویه، که 24 تیر 99 بوده است، 879 هزار تومان به فروشنده پرداخت نماید. فروشنده نیز باید در همان روز، 100 گرم از این زعفران با مشخصات از پیش ذکر شده را به خریدار واگذار کند.
اگر امروز به سایت بورس کالا و قسمت قراردادهای آتی زعفران مراجعه کنیم، این صفحه برای معامله در دسترس است:
به این معنا که در حال حاضر می‌توان 3 نوع قرارداد آتی زعفران را معامله کرد:
SAFOR02: زعفران نگین ممتاز تحویل اردیبهشت 1402، گرمی 41650 تومان
SAFTR02: زعفران نگین ممتاز تحویل تیر 1402، گرمی 45600 تومان
SAFSH02: زعفران نگین ممتاز تحویل شهریور 1402، گرمی 50740 تومان
SAF نماد زعفران در بورس کالا است. 2 حرف بعدی نشانه‌ی ماه شمسی سررسید است. 2 عدد آخر مربوط به سال سررسید است.
اگر در صفحه لیست قراردادهای آتی بورس کالا، بر روی گزینه امیدنامه که روبه‌روی زعفران نوشته شده کلیک کنید، میتوانید امیدنامه ارائه قراردادهای آتی زعفران در بورس کالا را مطالعه کنید. در این متن به توضیح زعفران، ویژگی‌ها، استانداردها، قوانین معاملات آتی و نحوه ارائه آن در بورس کالا پرداخته است.
هم‌چنین میتوانید مشخصات این نوع زعفران خاص (زعفران رشته‌ای بریده ممتاز نگین)، که اکنون معاملات آتی آن برقرار است، را در قسمت مشخصات قرارداد مطالعه نمایید.
در ادامه مشخصات این سری از قراردادهای آتی زعفران آورده شده است:
در این قرارداد تمام جزئیات عملیاتی این قرارداد آتی ذکر شده است. جریمه نکول، تضمین‌ها، نحوه تعدیل تضمین، نحوه تحویل گرفتن و … .
گام‌های شروع معامله قرارداد آتی کالا در بورس کالای ایران
در این بخش به این سؤال می‌پردازیم که نحوه معامله و قرارداد بورس آتی کالای ایران چیست؟ و توضیح خواهیم داد که چگونه در بورس کالای ایران قرارداد آتی کالا باز کنیم.
مراحل انجام قرارداد آتی کالا از صفر تا صد:
1. اقدام مشتری به ثبت نام در سامانه سجام و مراجعه به کارگزاری دارای مجوز برای اخذ کد معاملاتی قراردادهای مشتقه بورس کالا (کارگزاری‌های دارای مجوز بورس کالا + مدارک مورد نیاز جهت اخذ کد)
2. افتتاح حساب عملیاتی (حساب در اختیار بورس) و واریز وجه تضمین اولیه به این حساب توسط معامله‌گر
3. ارائه سفارش خرید یا فروش از طریق سامانه معاملاتی کارگزاری معامله‌گر
4. اتخاذ موقعیت تعهدی خرید یا فروش قرارداد آتی طی دوره معاملاتی
5. انجام معاملات روزانه به منظور افزایش یا کاهش موقعیت‌های تعهدی خرید و فروش
6. تسویه قرارداد به صورت تحویل فیزیکی دارایی پایه یا تسویه نقدی
به حساب عملیاتی، حساب در اختیار بورس نیز گفته می‌شود. برای اخذ موقعیت خرید یا فروش باید موجودی این حساب حداقل معادل وجه تضمین اولیه‌ای باشد که بورس کالا تعیین کرده است.
به لحاظ حقوقی و قانونی مشتری حق برداشت مستقیم از حساب عملیاتی (حساب در اختیار بورس) را نخواهد داشت و تنها سازمان بورس کالا، به عنوان ناظر و اتاق پایاپای، حق برداشت از این حساب را دارد. کارکرد این حساب هم درباره وجه تضمین است و هم برای تعدیل‌های آتی وجه تضمین.
انواع معاملات آتی کالا
قرارداد خرید آتی (اخذ موقعیت تعهد خرید/باز کردن پوزیشن تعهد خرید): به موقعیتی گفته می‌شود که فرد به عنوان طرف خریدار قرارداد آتی وارد معامله می‌شود و خود را متعهد به خرید دارایی پایه در سررسید می‌نماید.
قرارداد فروش آتی (اخذ موقعیت تعهد فروش/ باز کردن پوزیشن تعهد فروش): موقعیتی است که در آن فرد به عنوان طرف فروشنده قرارداد آتی وارد معامله می‌شود و خود را متعهد به فروش و تحویل دارایی پایه در سررسید می‌نماید.
اخذ موقعیت معکوس: اگر مشتری از قبل موقعیت باز (خرید یا فروش) داشته باشد و اکنون اقدام به اخذ موقعیتی جدید، در خلاف جهت موقعیت پیشین
در همان نماد نماید، در اصطلاح گفته می‌شود که مشتری موقعیت معکوس اتخاذ یا باز کرده است.
خروج از قرارداد آتی کالا
حالت اول: بستن موقعیت پیش از سررسید
در صورتی که مشتری (خریدار یا فروشنده آتی کالا) به هر دلیلی تمایل نداشته باشد تا سررسید قرارداد در معامله بماند، می‌تواند موقعیت معکوس باز کند و با ارسال یک سفارش در جهت عکس موقعیت قبلی در تابلوی معاملات، موقعیت تعهدی خود را ببندد و از آن خارج شود.
در این صورت او از معامله آتی کالا خارج شده و دیگر هیچ تعهدی بابت قرارداد مذکور نخواهد داشت. یعنی زمان سررسید که فرا برسد، اگر او در ابتدا فروشنده کالا بوده، اکنون تعهدی بابت تهیه و تحویل کالا ندارد. اگر هم او در ابتدا خریدار آتی کالا بوده، اکنون تعهدی بابت پرداخت مبلغ سررسید ندارد.
در این حالت تمام تعهدات قرارداد آتی کالا، به شخص خریدار جدید منتقل می‌شود. اگر خریدار جدید، موقعیت فروش را خریده باشد، باید در موعد سررسید، کالا را به دارنده موقعیت آتی خرید بدهد. اگر هم خریدار جدید، موقعیت خرید را خریده باشد، باید در موعد سررسید، قیمتی که برای کالا ذکر شده را بپردازد و کالا را تحویل بگیرد.
در این شرایط خریدار اولیه موقعیت آتی، که اکنون با اخذ پوزیشن معکوس قراردادش را واگذار کرده، هم ممکن است از این واگذاری قرارداد سود کرده باشد و هم ضرر.
نکته مهم در این حالت این است که وقتی قرارداد آتی کالا را در بازار می‌فروشید، محتوا و مفاد قرارداد آتی کالا تغییر نمی‌کند، بلکه صرفاً مالک و شخص متعهد به آن عوض می‌شود. هم‌چنین این موقعیت آتی کالا از بین نخواهد رفت و در زمان سررسید اجرا می‌شود، صرفاً مالک تغییر کرده.
این حالت دقیقاً مانند خرید و فروش سهام است
وقتی خریدار جدید اقدام به خرید سهم از بازار می‌کند، آن را با تمام ویژگی‌هایش می‌خرد و ذات و ماهیت آن سهم تغییری نمی‌کند. دی عین حال تمام مالکیت و تعهدات مالک قبلی سهام هم از بین رفته و به مالک جدید آن واگذار می‌شود.
حالت دوم: نگه داشتن موقعیت باز تا سررسید
برای درک بهتر این حالت، فرض می‌کنیم قراردادی آتی با مشخصات زیر معامله شده است:
اندازه قرارداد: 100 گرم زعفران
قیمت نقدی در روز معامله: 90.000 ریال
سررسید: 4 ماه بعد
قیمت عقد قرارداد آتی: 100.000 ریال
ارزش قرارداد: 10.000.000 ریال
وجه تضمین: 2.000.000 ریال
3 علت برای جذاب بسیار زیاد بازار آتی کالا وجود دارد:
1. دوطرفه بودن این بازار و کسب سود از نوسانات مثبت و منفی
2. امکان آربیتراژ در قراردادهای آتی کالا
3. وجود اهرم در قرارداد آتی کالا
دوطرفه بودن این بازار و جذابیت‌های سودسازی از دوطرفه بودن آتی کالا را در همین بخش “خروج از قرارداد آتی کالا” و ذکر 2 حالت برای آن نشان دادیم. در ادامه به 2 مورد بعدی می‌پردازیم.
آربیتراژ در قراردادهای آتی کالا
همان‌طور که می‌دانید آربیتراژ به طور کلی یعنی سود گرفتن از تفاوت قیمت یک کالا (سهام، جفت ارز و کلاً هر کالای قابل معامله) در میان بازارهای مختلف. این تفاوت‌های قیمتی به لحاظ تفاوت زمانی یا مکان جغرافیایی یا بین بازاری (بین 2 یا چند بازار) ایجاد می‌شود.
در معاملات آتی کالا، از 2 حیث امکان آربیتراژ فراهم می‌شود:
فرصت آربیتراژ بین بازاری در معاملات آتی کالا زمانی ایجاد می‌شود که قیمت اِعمال قرارداد آتی کالا، بالاتر از ارزش ذاتی (منصفانه) معامله شود. در این شرایط معامله‌گران می‌توانند اقدام به خرید دارایی از بازار نقدی و فروش آن در بازار آتی کالا کنند و از این فرصت سود بدون ریسکی را کسب کنند.
فرصت آربیتراژ زمانی در معاملات آتی کالا یعنی این‌که قیمت یک محصول مشخص و معین در 2 زمان مختلف متفاوت است. یکی از دلایل این تفاوت قیمتی بحث تورم است، به طوری که تورم باعث شود قیمت یک محصول مثل زعفران در حال حاضر و مثلاً 6 ماه بعد متفاوت شود. یکی دیگر از علل این موضوع تورم انتظاری است. علت مهم دیگر در تغییرات قیمت جهانی است.
اهرم در قراردادهای آتی
اهرم (Leverage) عبارت است از تغییر چند برابری در سود یا زیان، در اثر نوسانات کوچک در قیمت دارایی پایه. در واقع خاصیت اهرمی معاملات آتی کالا به معامله‌گر اجازه می‌دهد که با پرداخت بخشی از ارزش قرارداد (حدود 10 الی نهایتاً 20 درصد از ارزش قرارداد؛ معادل وجه تضمین اولیه)، بتواند کل کالای قرارداد آتی را معامله نماید و با پذیرش ریسک بیشتر، بازدهی احتمالی بیشتری کسب نماید.
به عنوان مثال فرض کنید قیمت زعفران در بازار نقدی برابر با 15 میلیون تومان است. اگر کسی بخواهد از بازار قراردادهای آتی 1 کیلو زعفران بخرد، با توجه به این‌که اندازه قرارداد (Lot) آتی زعفران 100 گرم است، او باید 10 قرارداد آتی بخرد.
این فرد برای اخذ 10 قرارداد آتی زعفران باید به میزان وجه تضمین اولیه قراردادهای آتی، وجه نقد به حساب عملیاتی خود واریز کند. با فرض این‌که وجه تضمین اولیه قراردادهای آتی زعفران 400 هزار تومان باشد، این فرد باید 4 میلیون تومان بابت تضمین به اطاق پایاپای پرداخت نماید، که این رقم تقریبا معادل 25% بازار نقدی (15 میلیون تومان) است.
بنابراین این قرارداد برای این شخص، دارای اهرم 4 است. یعنی ممکن است سود و زیان او، 4 برابر حالت عادی با سرمایه‌اش باشد.
برای آشنایی بیشتر با خاصیت اهرمی قراردادهای آتی، بهتر است مقاله “اهرم اختیار معامله” را مطالعه نمایید.
مزایای معاملات قراردادهای آتی
– پوشش ریسک نوسانات قیمت کالا: هم برای مصرف‌کننده و متقاضی واقعی و هم برای فروشنده و عرضه‌کننده واقعی
– تضمین صحت انجام معاملات توسط اتاق پایاپای (نبود ریسک اعتباری)
– شفافیت در کشف قیمت: با عقد قرارداد آتی در بازار مشتقه، نرخ رقابتی و شفاف برای دارایی پایه از تقابل عرضه و تقاضا در شرایط مساوی اطلاعاتی در بستر معاملاتی بورس کالا کشف می‌شود.
– هزینه اندک معاملات: معاملات قراردادهای آتی نسبت به معاملات نقدی از هزینه کمتری برخوردار است. به دلیل عدم نیاز به مالکیت کالا در زمان عقد قرارداد، عدم نیاز به انبارداری، کارمزد پایین معاملات و … .
– استفاده از اهرم مالی
– نقدشوندگی بالای معاملات: قراردادها آتی به دلیل عدم نیاز به مالکیت کالا، استاندارد بودن مشخصات قرارداد و هزینه پایین معاملات، دارای نقدشوندگی زیادی هستند. از طرف دیگر شخص متعهد به خرید یا فروش کالا، هر زمان که نیاز به پول داشته باشد می‌تواند قرارداد تعهد آتی‌اش را در بازار به فروش برساند.
– وجود مشخصات قرارداد و استانداردسازی کالا: بورس کالا برای پذیرش کالاها و برقرار کردن امکان معامله آن‌ها در بورس کالا، شرایط و استانداردهای خاصی دارد. بنابراین نمی‌توان کالاهایی مغایر با کیفیات و استانداردهای ذکر شده به فروش رساند.
– معافیت مالیاتی: طبق قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی، تمامی درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری، نقل و انتقال، صدور و ابطال این اوراق، از پرداخت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.
– کشف نرخ منصفانه
– امکان کسب سود از نوسانات منفی و مثبت قیمت دارایی پایه/دوطرفه بودن این بازار: در سایر بازارها تنها از سیر صعودی قیمت‌ها می‌توان سود کسب کرد. اما معامله‌گران در بازار مشتقه می‌توانند از سیر نزولی یا کاهشی قیمت‌ها نیز سود کنند.
سخن آخر
بازارهای مالی رو به روز در حال آپدیت شدن و گسترش یافتن است. در این سال‌ها بورس کالای ایران توانسته نقش پررنگ‌تری در ساختار اقتصاد ایران ایفا کند. بستری که بورس کالا فراهم کرده هم برای متقاضیان و عرضه‌کنندگان واقعی مفید است، هم ابزارهای معاملاتی خوبی برای کسب سود معامله‌گران و سرمایه‌گذاران بازار سرمایه دارد.
بورس کالا محل رویارویی واقعی عرضه و تقاضای کالا در اقتصاد و مبادله شفاف کالا و محصولات است. از طرف دیگر با شروع به طراحی ابزارهای مختلف مالی، از جمله ابزارهای مشتقه برای پوشش ریسک، گواهی سپرده کالایی برای تسهیل مبادلات کالا و صندوق کالایی برای سرمایه‌گذاری در کالا، توانسته گامی مثبت برای ایجاد رونق فعالیت اقتصادی کشور بردارد.
شما میتوانید برای درک بهتر این مقاله، در کلاس اختیار معامله شرکت کنید.
مطالب بسیار عالی و قابل فهم بود از زحمات شما سپاسگزارم.
با تشکر از همراهی شما