ریسک نکول چیست و چه ابعادی دارد؟

ریسک نکول، یکی از انواع ریسک در بازارهای مالی می‌باشد که به آن ریسک اعتباری نیز می‌گویند. در بازارهای مالی و بورس‌های مختلف، انواع ریسک وجود دارد که معامله گران و سرمایه گذاران در این بازارها، باید با مفاهیم اولیه و مخصوصاً انواع ریسک آشنا شوند. بسیار مهم است که معامله گران در هر بازار مالی که مشغول به فعالیت هستند، به طور دقیق با انواع ریسک موجود در بازار آشنا باشند تا به این ترتیب، بتوانند از بروز ضرر و زیان و آسیب رسیدن به سرمایه‌شان، جلوگیری کنند. 

همان طور که گفتیم، یکی از انواع ریسک در بازارهای مالی مختلف، ریسک نکول می‌باشد که به آن ریسک اعتباری نیز می‌گویند. اگر جزو افرادی هستید که قصد سرمایه گذاری و یا معامله گری در بازارهای مالی را دارید، بهتر است با مفهوم این نوع ریسک نیز آشنا شوید. در ادامه این مقاله از مجموعه مقالات بلاگ فردانامه همراه ما باشید تا ریسک نکول را بررسی کنیم و نکات ویژه در این زمینه را نیز به شما معرفی کنیم.

ریسک  نکول چیست؟

به طور کلی، واژه نکول در ادبیات فارسی به معنای خودداری کردن است. همان طور که گفتیم، به ریسک نکول، ریسک اعتباری نیز می‌گویند. در بازار سرمایه این ریسک زمانی برای افراد اتفاق می‌افتد که از پرداخت اقساط، حواله و یا برات خودداری کنند. افراد به دلایل مختلف ممکن است در زمان مقرر شده، نتوانند حواله، برات یا اقساط اعتبار خود را پرداخت کنند و در این زمان است که به اصطلاح می‌گویند که نکول شده است. ممکن است افراد به دلیل ضرر مالی شدید و یا برای مثال افزایش نرخ بهره و آسیب رسیدن به سرمایه، قادر به پرداخت اقساط خود نباشند که در آن صورت، سبب ضرر بیشتر افراد می‌شود. 

یکی دیگر از اسامی که برای این نوع ریسک به کار می‌رود، ریسک عدم تعهد می‌باشد. چرا که در این نوع ریسک، با توجه به این که فرد وام گیرنده باید در تاریخ تعهد خود، پایبند به بازپرداخت اقساط باشد، ممکن است به دلیل عدم توان و یا تمایل، از بازپرداخت اقساط خود امتناع کند که در این صورت، فرد به تعهدات خود پایبند نبوده است و نکول رخ داده است. برای درک بهتر آن چه که تا الان بیان شد، به این مثال توجه کنید:

فردی برای قرض گرفتن مقداری پول، به پیش فرد دیگری می‌رود و فرد دوم، مقداری پول به فرد اول وام می‌دهد و فرد اول متعهد می‌شود که در مدت زمانی معین، این مقدار پول وام گرفته شده را به صاحب وام بازگرداند. در این حالت، مفهوم ریسک نکول پدید می‌آید چرا که فرد اول باید در تاریخ مقرر شده، کل پول و یا قسمتی از آن را پرداخت کند و در صورتی که بنا بر دلایل مختلف، در تاریخ مقرر نتواند و یا نخواهد که این مقدار پول را پرداخت کند، نکول یا عدم پایبندی به تعهدات، رخ می‌دهد. 

ریسک نکول یکی از قدیمی‌ترین مفاهیم ریسک در معاملات بین افراد بوده است. در گذشته‌های دور، در بازار سرمایه بسیاری از ریسک‌های امروزی وجود نداشته‌اند؛ برای مثال، می‌توان به ریسک افزایش نرخ بهره در این زمینه اشاره کرد که در گذشته وجود نداشته است. ولی ریسک نکول یکی از پایه‌ای‌ترین و قدیمی‌ترین ریسک‌ها در معاملات بین افراد می‌باشد. 

پس به طور کلی، ریسک نکول زمانی اتفاق می‌افتد که فرد وام گیرنده، به دلیل عدم تمایل و یا توان، در زمان مقرر شده قادر به بازپرداخت قسط خود به وام دهنده نباشد.

ریسک نکول در نهادهای مالی

ریسک نکول یکی از پایه‌ای‌ترین و مهم‌ترین ریسک‌ها در نهادهای پولی و مالی در سراسر جهان محسوب می‌شود زیرا در صورت پرداخت وام، بسیار محتمل است که فرد نتواند در تاریخ مقرر شده سر رسید، وام خود را پرداخت نماید. یکی از مهم‌ترین دلایل ضریب احتمال رخداد این ریسک این است که پارامترهای بسیاری در نکول شدن و یا عدم تعهد پرداخت دخیل هستند.

به عبارتی دیگر، عوامل مختلفی می‌توانند در فرد وام گیرنده و سرمایه وی تأثیر بگذارند و نگذارند که فرد بتواند در تاریخ سررسید، وام خود را بازپرداخت کند. از مهم‌ترین این دلایل می‌توان به تغییرات شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، تغییرات شدید در بازارهای مالی موازی و یا تغییرات در زندگی شخصی فرد اشاره کرد. به همین جهت، ریسک نکول در مؤسسات و نهادهای مالی و اعتباری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و این نهادها نیز برای مقابله با این ریسک، اقدامات و شرایطی را برای پرداخت وام و یا اعتبار در نظر می‌گیرند که تا جای ممکن بتوانند جلوی ریسک نکول را بگیرند.

برای مثال، بانک‌ها برای تخصیص وام به اشخاص مختلف، شرایط مختلفی از جمله دریافت وثیقه، دریافت ضامن و یا بلاک کردن مقدار مشخصی از سرمایه در حساب فرد وام گیرنده را در نظر گرفته‌اند که به هر صورت، فرد وام گیرنده مجبور باشد در زمان مقرر شده در سررسید وام و یا اعتبار، مبلغ معین شده را پرداخت کند چرا که در صورت عدم پرداخت آن، ضرر بزرگ‌تری دامان فرد وام گیرنده را می‌گیرد. 

وجود قانون حد کفایت سرمایه و عدم اعطای تسهیلات به شرکت‌های ورشکسته نیز از اقدامات پیش کنترلی دیگر نهادهای مالی برای کاهش ریسک نکول هستند. در این مؤسسات و نهادهای مالی، کارشناسان و متخصصان حوزه اقتصاد می‌کوشند تا با فراهم آوردن سازوکارهایی قانونی، جلوی ریسک نکول را تا حد امکان بگیرند. 

ریسک نکول چیست و چه ابعادی دارد؟ فردانامه

مؤسسات رتبه بندی ریسک اعتباری

همان طور که گفتیم، کارشناسان و متخصصان حوزه اقتصاد، همواره در حال فراهم آوردن سازوکارهایی هستند که ریسک نکول را تا حد ممکن بتوانند کاهش دهند. یکی از این سازوکارها، پدید آمدن مؤسسات رتبه بندی ریسک اعتباری هستند که در سراسر جهان فعالیت می‌کنند. در ادامه بیشتر با نحوه کار این مؤسسات آشنا خواهید شد. 

مؤسسات رتبه بندی ریسک اعتباری بین المللی

در دنیا مؤسسات مختلفی وجود دارند که به رتبه بندی اعتبار اشخاص حقیقی و حقوقی یا همان شرکت‌ها می‌پردازند. نام معروف‌ترین مؤسسات رتبه بندی ریسک اعتباری در جهان را در ادامه مشاهده می‌کنید. 

• استاندارد اند پودرز
• مودیز
• فیچ

مؤسسات نام برده شده در بالا، برای تعیین رتبه ریسک نکول سرمایه گذاری در شرکت‌های مختلف، آن‌ها را با استفاده از اطلاعات کمی و کیفی مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌دهند. همچنین این مؤسسات پایگاه داده‌ای دارند که در آن نیز اطلاعات اشخاص حقیقی را جای داده‌اند. 

برای جمع آوری اطلاعات لازم در این مؤسسات، از انواع مدل‌های اطلاعاتی زیر استفاده می‌شود:

• اطلاعات هویتی متقاضیان وام (مشتریان)
• اطلاعات حساب‌های اعتباری مشتریان شامل وضعیت پرداخت‌ها، نوع حساب و نوع وام دهندگان
• اطلاعات مرتبط با سوابق قضایی
• اطلاعاتی در خصوص تعداد استعلام‌ها (درخواست‌های وام متقاضی در کل کشور)

باید بدانید که اطلاعات قابل مبادله در این مؤسسات، به صورت دو سویه و دو جانبه کار می‌کنند. به بیانی دیگر، افرادی که در این مؤسسات عضو هستند، در قبال دادن اطلاعات خود می‌توانند از داشتن اطلاعات اعضای دیگر این مؤسسات، بهره ببرند و از این اطلاعات در تصمیمات و معامله‌ها و سرمایه گذاری‌های خود استفاده کنند. 

در خصوص رتبه بندی شرکت‌ها نیز، باید بدانید که مؤسسات اعتبار سنجی و رتبه بندی ریسک نکول که در بالا نام بردیم، بر اساس تحقیقاتی که بر روی اوراق بهادار صادر شده از سوی شرکت‌ها انجام داده‌اند، اعتبار شرکت صادر کننده اوراق را ارزیابی می‌کنند تا دریابند که این اوراق تا چه مقدار شامل ریسک نکول می‌شود یا به عبارتی دیگر، ریسک اعتباری اوراق بهادار این شرکت تا چه اندازه زیاد است. 

نتیجه تحقیقات این مؤسسات اعتباری بر روی اعتبار اوراق شرکت‌ها، رتبه بندی این اوراق می‌باشد که این رتبه بندی، معیار تصمیم گیری‌های سرمایه گذاران خواهد بود. 

رتبه‌بندی مؤسسه استاندارد اند پورز در مقیاس تریپل ای AAA (ایمن‌ترین) تا D است. همچنین رتبه‌بندی مؤسسه مودیز از AAA شروع و به C ختم می‌شود. در رتبه‌بندی این مؤسسه فقط اوراقی که BBB یا بالاتر از آن رتبه‌بندی شده‌اند رتبه سرمایه‌گذاری در نظر گرفته می‌شود. هر رتبه‌ای پایین‌تر از BBB، نامناسب تلقی می‌شود.

به طور کلی، به ترتیب از ایمن ترین برای  سرمایه گذاری تا ناامن برای سرمایه گذاری طبق نام گذاری زیر پیش می‌رود:

AAA

AA

A

BBB

BB

B

…

ممکن است در این جای کار برای شما این سؤال پیش بیاید که چرا کسی باید در اوراق نا امن یا پایین‌تر از BBB سرمایه گذاری کند؟ چرا همه در اوراق AAA سرمایه گذاری نمی‌کنند که پایین‌ترین نرخ ریسک نکول را داراست؟ 

خوب، برای پاسخ به این سؤال باید نسبت ریسک به ریوارد را در نظر بگیرید. در دنیای سرمایه گذاری، معمولاً میزان ریسکی که متقبل می‌شوید و پاداشی که دریافت می‌کنید، با یکدیگر رابطه مستقیم دارند. به عبارتی دیگر، هر چه بیشتر ریسک بکنید می‌توانید ریوارد یا سود بیشتری دریافت کنید. در این مورد نیز این قانون صدق می‌کند. طبیعتاً اوراق AAA در کنار مزیت ریسک کم که به سرمایه گذاران ارائه می‌دهند، سود کم‌تری برای آنان می‌سازند و هر چه اوراق ریسکی تر باشد، چون کسی به سراغ ریسک زیاد نمی‌رود، باید بتواند با وعده سود زیاد، به جذب سرمایه گذار بپردازد. 

از جمله مزایای مؤسساتی که اقدام به برآورد ریسک اعتباری می‌کنند، این است که به نهادهای مالی این امکان را می‌دهند که اطلاعات دقیقی در خصوص ریسک اعتباری در اختیار داشته باشند و به طور فعال مصرف‌کنندگان را نسبت به مزایای استفاده مسئولانه از اعتبار تشویق کنند.

ریسک نکول چیست و چه ابعادی دارد؟

مؤسسات رتبه بندی ریسک اعتباری در ایران

تا این جای کار متوجه شدیم که وجود مؤسسات اعتبار سنجی و رتبه بندی ریسک نکول در بازارهای سرمایه موجب شفافیت در سرمایه گذاری و اعتبار هر شرکت صادر کننده اوراق بهادار می‌شود. باید بدانید که تا پیش از سال 1396، در ایران مؤسسه اعتبار سنجی اوراق یا همان رتبه بندی ریسک نکول وجود نداشت و با توجه به رشد بازار سرمایه و افزایش عمق بازار و همچنین نیاز به شفافیت بیشتر در این بازار، زیر نظر سازمان بورس اوراق بهادار ایران، بستری برای شکل گیری این مؤسسات رتبه بندی ریسک نکول در ایران به وجود آمد .

 از مؤسسات رتبه بندی ریسک اعتباری در ایران میتوان به سه مورد اشاره کرد:

• رتبه‌بندی اعتباری برهان
• رتبه‌بندی اعتباری پارس کیان
• رتبه‌بندی اعتباری پایا

روش‌های مختلف برای رتبه بندی ریسک نکول یا اعتباری 

مؤسسات رتبه بندی ریسک اعتباری، برای امتیاز دهی و رتبه بندی شرکت‌ها و اوراق صادر شده از طرف آن‌ها، نیازمند مدل‌ها و روش‌های مختلفی هستند که به طور کلی می‌توان از میان این مدل‌ها، به انواع زیر اشاره کرد:

• لوجیت و پروبیت
• مدل‌های ساختاری
• تحلیل تفکیک خطی
• شبکه عصبی و الگوریتم ژنتیک

همچنین، یکی از دسته‌بندی‌هایی که مؤسسات اعتباری طی آن اقدام به رتبه بندی شرکت‌ها و اوراق بهادار می‌کنند، دو دسته بندی کوتاه مدت و بلند مدت است که در ادامه آن‌ها را شرح می‌دهیم. 

رتبه بندی ریسک اعتباری بلند مدت اوراق بهادار

بر اساس این رتبه بندی، اوراق بهادار با سررسید بلند مدت و مناسب برای سرمایه گذاری ارزش محور، به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند که در هر دسته نیز، بر اساس میزان اعتبار شرکت، سه زیر دسته وجود دارد:

دسته اول: اعتبار A

در این دسته بندی، انواع اوراق بر اساس امتیاز دهی به AAA، AA و A تقسیم می‌شوند که در آن، AAA بالاترین امتیاز را دارد که نشان دهنده این است که شرکتی که اوراق بهادار را صادر کرده است، از اعتبار بالایی برخوردار می‌باشد و در صورت بروز شرایط ناپایدار اقتصادی، به هر طریق ممکن، تعهدات خود را به جای می‌آورد. هر چه به سمت A حرکت می‌کنیم، ریسک نکول در اوراق شرکت‌ها افزایش پیدا می‌کند و میزان سود آن‌ها نیز بیشتر می‌شود. 

دسته دوم: دسته B

در این دسته بندی نیز، همانند دسته پیشین، سه زیر دسته BBB، BB و B را داریم که میزان اعتبار شرکت‌ها و اوراق آن‌ها را نشان می‌دهد. 

دسته سوم: دسته C

در این دسته بندی نیز، اوراق بر اساس نام‌های CCC، CC و C رتبه بندی می‌شوند. 

دسته چهارم: دسته D

این دسته بندی نیز شامل اوراق بهادار DDD، DD و D می‌باشد. 

رتبه بندی ریسک اعتباری کوتاه مدت اوراق بهادار

F1: بیانگر بالاترین کیفیت اعتباری است.

F2: بیانگر کیفیت اعتبــاری خــوب است ولی حاشیه اطمینان آن به اندازه درجه ارزیابی F1 نیست.

F3: بیانگر کیفیت اعتباری مناسب و توان کافی برای ایفای تعهدات مالی است. اگر اوراق بهادار در این رتبه‌بندی جا بگیرد گویای این است که در شرایط نامطلوب اقتصادی، دارای ریسک خواهد بود.

B: بیانگر برآورد تخمینی نامطمئن در ایفای تعهدات و آسیب‌پذیری ناشی از بروز تغییرات نامطلوب در شرایط اقتصادی است.

C: حکایت از ریسک بالا در خصوص عمل نکردن به موقع تعهدات دارد، به گونه‌ای که فقط در شرایط مطلوب و پایدار اقتصادی، توان پرداخت به موقع تعهدات وجود دارد.

D: بیانگر ریسک بالا و جدی در عمل نکردن بــه تعهدات مالی در حال حاضر یا در آینده‌ای نزدیک است.

ریسک نکول اوراق بهادار در ایران

به طور کلی، ریسک نکول در اوراق بهادار در ایران، از کمترین که اوراق دولتی است به سمت رتبه‌های پایین‌تر که اوراق شرکتی می‌باشند، افزایش می‌یابد. اوراق دولتی در ایران به واسطه این که دولت این اوراق را منتشر کرده است و اعتبار این اوراق بسیار بالا می‌باشند، کم‌ترین میزان ریسک اعتباری یا ریسک نکول را دارند. 

سخن پایانی

در این مقاله از مجموعه مقالات بلاگ فردانامه، به معرفی و توضیح ریسک نکول یا همان ریسک اعتباری پرداختیم و از جنبه‌های مختلف نیز این ریسک را در بازار سرمایه ایران و جهان ارزیابی کردیم. همچنین توضیح دادیم که مؤسسات مختلفی برای رتبه بندی اوراق بهادار شرکت‌ها از نظر ریسک اعتباری، وجود دارند که نتیجه تحقیقات آن‌ها بر روی این اوراق، معیار تصمیم گیری سرمایه گذاران در بازارهای مالی می‌باشد. برای درک بهتر ریسک نکول و همچنین مؤسسات رتبه بندی ریسک اعتباری، می‌توانید فیلم رکود بزرگ (The big short) را تماشا کنید.

در این فیلم اطلاعات مفیدی در زمینه ریسک اعتباری و مؤسسات رتبه بندی ریسک نول می‌توانید به دست آورید و متوجه شوید که زمانی که به رکود اقتصادی و بحران برمی خوریم، چگونه ریسک نکول یا اعتباری در اوراق بهادار اتفاق می‌افتد و می‌تواند خطرات فاجعه باری را به دنبال داشته باشد و سبب شود که عده کثیری از مردم و سرمایه گذاران، سرمایه خود را از دست بدهند. این فیلم داستان رکود اقتصادی سال 2008 آمریکا و رخ دادن ریسک نکول در اوراق بهادار در این سال در اقتصاد این کشور می‌باشد. 

شما می‌توانید در میان مقالات دیگر بلاگ فردانامه، در حوزه مالی و سرمایه گذاری مقالات مورد نظر خود را مطالعه کنید و دانش خود را در این زمینه، افزایش دهید. این دانش در آینده و در سرمایه گذاری‌های شما می‌تواند بسیار مفید واقع شود. صرف چند دقیقه برای به دست آوردن دانش در زمینه سرمایه گذاری می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور، سرمایه‌های بسیاری را برای شما فراهم آورد و عملکرد شما در بازارهای مالی و بورس‌های مختلف را افزایش دهد. 

همچنین می‌توانید نظرات خود را در زمینه ریسک نکول و اعتباری، در بخش نظرات این مقاله با ما در میان بگذارید.

منابع: اینوستوپدیا