محمدعلی مرادی وقتی یک شرکت برای اولین‌بار سهام خود را به عموم عرضه می‌کند، به آن عرضه اولیه گفته می‌شود. عرضه اولیه به صورت خلاصه IPO هم نامیده می‌شود که مخففی از عبارت Initial Public Offering است. در این حالت شرکت باید با معرفی خود به سهامداران و فعالان بازار سرمایه مکانیزمی را برای عرضه سهام خود اجرایی کند. مکانیزم رایج برای عرضه اولیه سهام در بورس ایران، استفاده از عرضه اولیه بوک بیلدینگ یا سفارش‌گذاری است.
اگر شما به شرکت در عرضه‌های اولیه علاقه‌مند هستید یا می‌خواهید بیشتر در رابطه با این روش از عرضه اولیه اطلاعات کسب کنید، ادامه مطلب را بخوانید. در اینجا به جزئیات آگهی عرضه اولیه به روش سفارش‌گذاری می‌پردازیم، سپس اهمیت گزارش ارزش‌گذاری را بررسی می‌کنیم و در آخر هم نگاهی به موضوع همیشه داغ سرخطی زدن خواهیم داشت. در ادامه مطلب با فردانامه همراه باشید.
جزئیات آگهی عرضه اولیه بوک بیلدینگ
وقتی آگهی عرضه اولیه منتشر می‌شود، اطلاعات مختلفی از شرکت که برای شرکت‌کنندگان در عرضه اولیه اهمیت دارد ارائه می‌گردد. در قسمت مشخصات عمومی عرضه، اطلاعاتی مثل تعداد کل سهام شرکت، متعهد عرضه، متعهد خرید و بازارگردان‌هاست. این قسمت چندان کاربردی برای شما ندارد.
در قسمت بعدی، جزئیات بیشتری از عرضه اولیه نوشته می‌شود. مهم‌ترین اطلاعات این قسمت، تعداد سهام قابل عرضه و تاریخ دوره سفارش‌گیری است. تعداد سهامی هم که می‌توانید بخرید، در همین بخش دیده می‌شود. البته شاید شنیده باشید که عرضه اولیه کمتر از میزان نوشته‌شده به افراد می‌رسد. می‌خواهید بدانید چرا؟
درست است که حداکثر تعداد سهام قابل خریداری توسط هر کد معاملاتی در این قسمت می‌آید، اما معمولاً تعداد واقعی سهام عرضه اولیه‌ای که به هر فرد می‌رسد، کمتر از این میزان است. دلیل این موضوع هم مشارکت بیشتر فعالان بازار سرمایه در عرضه اولیه است. برای تخمین بهتر باید تعداد کل سهام قابل عرضه را تقسیم بر تعداد افراد تخمینی مشارکت‌کننده کنید. برای مثال اگر تخمین می‌زنید دو میلیون نفر در عرضه اولیه شرکت کنند، کافی است تعداد کل سهام قابل عرضه را بر دو میلیون تقسیم کنید تا حدود سهامی را که به هر کد معاملاتی می‌رسد پیدا کنید.
یک نمونه آگهی عرضه اولیه را در تصویر زیر مشاهده می‌کنید.
جزئیات آگهی عرضه اولیه بوک بیلدینگ
عرضه اولیه به افراد واجد شرایط یعنی چه؟
گاهی در آگهی عرضه اولیه نوشته می‌شود که تنها سرمایه‌گذاران واجد شرایط یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری با مشخصات خاص (مثلاً سهامی یا درآمد ثابت) می‌توانند در این عرضه اولیه شرکت کنند. در چنین حالتی افراد حقیقی نمی‌توانند در روز سفارش‌گذاری، سفارش خودشان را وارد کرده و سهام را خریداری کنند. گاهی مقداری سهم هم برای عرضه به سهامداران حقیقی در نظر گرفته می‌شود که مثال این مورد را می‌توانید در تصویر آگهی بالا برای عرضه اولیه نماد کتوسعه ببینید.
دلیل این مسئله هنوز هم چندان روشن نیست. شاید این‌گونه برداشت می‌شود که صندوق‌های سرمایه‌گذاری با استفاده از تیم‌های سرمایه‌گذاری مجرب، به خوبی از ارزش واقعی سهم باخبر هستند و بدون آگاهی اقدام به حباب‌سازی یا نگهداری سهام اولیه خود نمی‌کنند. دلیل دیگر می‌تواند حمایت از صندوق‌های سرمایه‌گذاری و ترویج سرمایه‌گذاری به روش غیرمستقیم باشد.
مکانیزم روش بوک بیلدینگ چیست؟
با همه این توضیحات، باید بیشتر درباره روش کار و مکانیزم عرضه اولیه بوک بیلدینگ یا عرضه اولیه به روش سفارش‌گذاری صحبت کنیم. در این روش، آگهی عرضه حداقل از دو روز قبل منتشر می‌شود و افراد واجد شرایط و حداکثر تعداد سهام قابل خریداری توسط هر کد معاملاتی اعلام می‌گردد. در نتیجه افراد می‌توانند آمادگی و نقدینگی کافی برای روز عرضه اولیه داشته باشند.
وقتی روز عرضه اولیه برسد، ساعت سفارش‌گیری توسط ناظر بازار اعلام می‌شود. در این ساعت شما (درصورتی‌که واجد شرایط باشید) می‌توانید سفارش خودتان را وارد کنید؛ اما این سفارش باید ویژگی‌هایی داشته باشد. در عرضه اولیه برای کدهای حقیقی، قیمت پایه اعلام می‌شود و شما باید سفارش تا حداکثر پنج درصد بیشتر از قیمت پایه وارد کنید. انتخاب قیمت خارج از این بازه قیمتی باعث می‌شود تا سفارش شما ثبت نگردد.
نکته مهم این است که به دلیل مشارکت بالای افراد، همواره بهتر است که سفارش خرید عرضه اولیه را با سقف قیمت وارد کنید و حتی یک ریال پایین‌تر نزنید. چراکه در غیر این صورت عرضه اولیه به شما نمی‌رسد و پیش از شما، سهام در قیمت بالاتر خریدار خواهد داشت.
پس از ثبت سفارش‌ها و پایان بازار، به ترتیب قیمت و تعداد سهام واردشده توسط افراد، سهام عرضه اولیه به پرتفوی شما می‌نشیند. این فرایند می‌تواند ۲۴ ساعت کاری هم زمان ببرد. درنتیجه اگر سفارش خودتان را ارسال کرده‌اید، دیگر نگران نباشید. سهام به‌موقع در پرتفوی شما ظاهر می‌شود.
اهمیت گزارش ارزش‌گذاری در روش بوک بیلدینگ
وقتی شما می‌خواهید سهامی را که برای اولین‌بار در بورس عرضه می‌شود خریداری کنید، هیچ تصوری از گذشته آن یا عملکرد دوره‌ای شرکت ندارید. در چنین شرایطی شرکت‌ها وظیفه دارند تا با همکاری با یک نهاد مالی معتبر، گزارش ارزش‌گذاری خود را منتشر کنند. البته نهادهای مالی دیگر هم می‌توانند به صورت مستقل اقدام به ارزش‌گذاری شرکت‌های عرضه اولیه کرده و آن را از طریق کانال‌های خود منتشر سازند.
در گزارش ارزش‌گذاری به نوع فعالیت، سابقه فعالیت و عملکرد مالی شرکت پرداخته می‌شود. ارزش‌گذاری سهام شرکت‌ها روش‌های مختلفی دارد و نهادهای مالی سعی می‌کنند ارزش سهام عرضه اولیه را در چند حالت و با چند روش محاسبه کنند. برای مثال، یک گزارش ارزش‌گذاری می‌تواند ۳ مقدار ارزش ذاتی را برای هر سهم اعلام کند و در نهایت میانگین وزنی آن سه رقم را به عنوان ارزش سهام عرضه اولیه بنویسند. تمام این موارد با جزئیات در گزارش ارزش‌گذاری نوشته می‌شود.
کاربرد عملی گزارش ارزش‌گذاری در عرضه اولیه
نکته مهم این است که در عرضه اولیه به روش سفارش‌گذاری، شما یک کف و سقف قیمتی دارید و با توجه به مشارکت بیشتر از پیش‌بینی، رقابت قیمت جایگاه خاصی ندارد. برای همین اگر گزارش ارزش‌گذاری را مطالعه کنید، حدودی از ارزش واقعی یک شرکت را خواهید دانست. برای مثال اگر در گزارش ارزش‌گذاری، قیمت میانگین ارزش‌گذاری ۱۰۰۰ تومان اعلام شود، عرضه اولیه آن شرکت با بازه قیمتی ۶۵۰ تا ۸۰۰ جذاب است؛ اما عرضه اولیه با بازه قیمتی ۱۲۵۰ تا ۱۵۰۰ جذابیتی ندارد. چراکه با اختلاف بالاتر از ارزش‌گذاری خود قیمت خورده است و ممکن است خرید سهم با ریسک‌هایی همراه باشد.
سرخطی زدن در عرضه اولیه چه معنایی دارد؟
یکی دیگر از عبارت‌هایی که در زمان عرضه اولیه می‌شنوید، مبحث سرخطی زدن است. وقتی سهام یک شرکت عرضه اولیه می‌شود، افراد بیشتری به دنبال خرید آن سهم هستند. در نتیجه روزهای بعد از اولین بازگشایی آن سهم به دلیل محدود بودن دامنه نوسان، شاهد صف خرید هستید. در چنین شرایطی اگر اصرار داشته باشید که سهم را در سقف قیمت روزانه خریداری کنید، باید به طریقی در ابتدای این صف خرید باشید تا شانس اینکه به شما هم در فروش‌های اندک بعد از عرضه اولیه سهمی برسد، افزایش یابد.
سرخطی زدن یعنی شما دقیقاً در رأس ساعتی که سفارش‌گیری آغاز می‌شود، سفارش خودتان را وارد کنید. متأسفانه به واسطه تعداد بالای افرادی که در این ساعت می‌خواهند سفارش وارد کنند و تأخیری که در ارسال درخواست در اینترنت وجود دارد، نمی‌شود خیلی به سرخطی زدن امید داشت. همین موضوع دست‌مایه فریب و کلاهبرداری شده است و ابزارهای بی‌فایده‌ای مثل ربات سرخطی و چیزهای مشابهی را می‌فروشند. شما بدانید که سرخطی جز این نیست و هیچ ابزاری با اینترنت و شرایط فعلی، کارایی ندارد.
هشدار: سرخطی زدن ریسک بالایی دارد!
جدای از این مورد، سرخطی زدن یعنی پذیرش ریسک ریزش قیمت. درصورتی‌که شما سهمی را در قیمت سقف روزانه خریداری کنید و صف خرید بشکند، شما در ضرر خواهید بود. برای همین از سرخطی زدن خودداری کنید مگر اینکه ریسک ریزش قیمت در آن روز را پذیرفته باشید.
جمع‌بندی
خرید سهم‌هایی که برای اولین‌بار وارد بورس می‌شوند برای فعالان بازار سرمایه جذاب است. چراکه چند روزی تقاضای بالایی سمت این سهم‌ها می‌آید و رشد درصدی جذابی می‌تواند برای سرمایه‌گذاران داشته باشد. البته به واسطه اینکه اغلب عرضه‌های اولیه کوچک هستند، نهایت سود ریالی این موارد خیلی بالا نیست و نباید تصورات عجیب‌وغریبی از آن داشته باشید.
