علیرضا فرشید
اوراق قرضه معرف بدهی ناشران آن از جمله شرکت‌ها و دولت‌ها ست. مانند اینکه بدهی در واحدهایی کوچک به سرمایه‌گذاران واگذار شود و در قبال پولی که از آن‌ها قرض گرفته می‌شود عایدی‌ای به عنوان بهره به آن‌ها پرداخت شود.
بازار اوراق یا بدهی در کنار بازار سرمایه مکانی‌ست که سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب و کار به تامین مالی یکدیگر و برخورداری از عواید آن مشغول هستند.. در این مقاله فردانامه سعی خواهیم کرد جهت آشنایی بیشتر شما مخاطب عزیز، مطالبی مختصر در مورد اوراق قرضه بیان کنیم. با فردانامه همراه باشید
اوراق قرضه چیست؟
وقتی شما سهام خریداری می‌کنید، بخش بسیار کوچکی از یک شرکت را خریده‌اید. این بخش از شرکت متعلق به شماست و در سود یا ضرر آن شریک هستید. از طرفی یک ورقه قرضه نوعی از وام است. زمانی که یک شرکت به منابع مالی نیاز دارد، علاوه بر روش‌های دیگر تامین مالی مثل دریافت تسهیلات بانکی، می‌تواند اوراق قرضه منتشر کند. تقریبا مشابه وام مسکن، شرکت در قبال دریافت مبلغی مشخص، پرداخت سود در دوره‌های زمانی مشخص را تضمین کرده و در انتهای دوره متعهد به بازپرداخت اصل پول دریافتی می‌شود.
انواع اوراق قرضه
انواع اصلی اوراق قرضه در جهان برای تامین مالی دولت‌ها، شرکت‌ها، شهرداری‌ها، وام و خزانه تعریف می‌شود. اوراق قرضه دولتی امن‌ترین نوع اوراق قرضه هستند در حالیکه اوراق قرضه شرکتی به عنوان ریسکی‌ترین مدل از این اوراق شناخته می‌شود.
۲ نکته مورد توجه سرمایه‌گذاران در اوراق قرضه، ریسک اعتباری و نرخ بهره آنست. اوراق قرضه در اصل نوعی بدهی هستند که در صورت عدم انجام تعهد ناشر در بازپرداخت این بدهی، اصطلاحا می‌گوییم نکول انجام شده است. در نتیجه ناشر با ریسک اعتباری بالاتر، ناچار به پرداخت نرخ بهره بیشتر به سرمایه‌گذار است تا بتواند اوراق خود را به فروش برساند.
نحوه قیمت‌گذاری اوراق
اوراق قرضه عموما با قیمت نوشته شده روی برگه منتشر می‌شوند. یعنی ناشر متعهد می‌شود که در سررسید مبلغ قید شده را به دارنده اوراق پرداخت نماید. لذا نرخ معامله اوراق با توجه به فاصله تا زمان سررسید و نرخ بهره مورد نظر سرمایه‌گذار، پایین‌تر از نرخ نوشته شده روی برگه اوراق است. به این نوع از اوراق اصطلاحا اوراق به کسر نیز گفته می‌شود. بدیهی‌ست که هر چقدر به سررسید نزدیک‌تر می شویم نرخ معامله این نوع از اوراق با قیمت نوشته شده روی آن اختلاف کمتری خواهد داشت.
برخی دیگر از اوراق قرضه، اصطلاحا کوپن دارند. یعنی دارنده اوراق در زمان‌های معین شده مثلا یکماهه، سه ماهه، شش‌ماهه یا سالانه با ارائه کوپن نسبت به دریافت بهره دوره مورد نظر اقدام می‌کند و در سررسید نیز اصل پول خود را از ناشر پس خواهد گرفت.
ناشرین اوراق
همانطور که بالاتر ذکر کردیم ناشیرین اوراق به چند گروه طبقه‌بندی می‌شوند:
شرکت‌ها:
گاهی اوقات شرکت‌ها برای تامین مالی پروژه‌های در دست اجرای خود اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌کنند. حُسن اوراق قرضه برای شرکت‌ها، سهولت بیشتر تامین مالی نسبت به دریافت تسهیلات از بانک‌هاست. اما بدیهی‌ست که هزینه مالی پرداختی در این روش قدری از دریافت تسهیلات بانکی می تواند بالاتر باشد.
شهرداری‌ها:
شهرداری‌ها نیز برای تامین مالی پروژه‌های شهری و یا حتی پرداخت حقوق کارکنان خود اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌کنند. معمولا برای جذب بهتر سرمایه‌گذاران، شهرداری‌ها این اوراق را معاف از مالیات و دارای کوپن انتشار می‌دهند.
دولت‌ها:
دولت‌ها نیز برای انجام طرح‌های عمرانی و همچنین پرداخت حقوق کارمندان دولتی و پوشش بخشی از کسری بودجه خود اوراقی با سررسیدهای متفاوت کمتر از یکسال تا چندین ساله منتشر می‌کنند. معمولا به این اوراق، اوراق خزانه هم گفته می‌شود. در اصل اوراق خزانه، بدهی دولت محسوب می‌شود. دولت‌ها ممکن است در مواقعی اوراق محافظت شده در برابر تورم نیز منتشر کنند. نرخ بهره این اوراق حداقل برابر تورم و متغیر خواهد بود.
علاوه بر تامین کسری بودجه دولت، اوراق دولتی ابزار مناسبی برای سرمایه‌گذاری کم ریسک محسوب می‌شود. همچنین بانک‌های مرکزی از طریق این اوراق حداقل نرخ بهره را در بازارهای پولی و مالی تنظیم کرده و ابزار مناسبی برای اعمالی سیاست‌های پولی از طریق عملیات بازار باز می‌باشد.
اوراق قرضه در ایران
با توجه به موانع فقهی مفهوم بهره در اقتصاد اسلامی، راهکارهایی برای تامین نقدینگی بنگاه‌ها و دولت‌ها با استفاده از ابزارهای اسلامی در قالب بازار بدهی اندیشیده شده است. اصطلاحا به مجموعه این راهکارها صکوک به معنی جمع صک یا اسناد گفته می‌شود.
هر یک از اشکال صکوک بر پایه یکی از عقود اسلامی اجرا می‌شود که در مقاله دیگری به تفصیل در مورد آن‌ها صحبت خواهیم کرد. در اینجا فقط به چند نمونه از صکوک رایج اشاره می‌کنیم.
اسناد خزانه اسلامی
اوراق قرض‌الحسنه
اوراق وقفی
اوراق مرابحه
اوراق اجاره
اوراق استصناع
اوراق سلف
اوراق منفعت
اوراق جعاله
اوراق مشارکت
اوراق مضاربه
اوراق مزارعه
اوراق مساقات
اوراق مشتقه
در عمل اکثر این اوراق به تامین مالی مشابه اوراق قرضه بین‌المللی می‌پردازند اما تفاوت‌هایی در نوع قرارداد بین ناشر و سرمایه‌گذار با توجه به هدف تامین مالی ناشر وجود دارد.
ساز و کار اسناد خزانه
وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت، اقدام به انتشار اسناد خزانه از محل ردیف بودجه می‌نماید. با توجه به طلب پیمانکاران دولتی، طی ساز و کاری این اوراق به جای طلب ایشان به آن‌ها واگذار می‌شود. این پیمانکاران با مراجعه به فرابورس ایران اوراق دریافتی را برای فروش عرضه می‌کنند و سرمایه‌گذاران اقدام به خرید این اوراق از پیمانکار می‌کنند. این اوراق قابل معامله در بازار ثانویه هستند.
سرمایه‌گذارانی که تمایل به معامله اوراق در بازار پول دارند، می‌توانند با ثبت نام در کارگزاری و تکمیل فرم‌های خرید اوراق بهادار، از طریق کارگزاری خود اقدام به معامله این اوراق کنند.شما میتوانید
همانطور که بالاتر نیز ذکر شد از محسنات اوراق قرضه دولتی که در ایران به نام اسناد خزانه می‌شناسیم، ریسک تقریبا صفر نکول می‌باشد. خزانه‌داری کل کشور موظف است که در تاریخ سررسید مبلغ اسمی اسناد خزانه را به دارنده اوراق پرداخت کند و این مهم جزو بدهی‌های ممتاز دولت است. ثانیا بازار اوراق از نقدشونده‌ترین بازارهاست و دارندگان اوراق می‌توانند در هر زمان نسبت به فروش اوراق خود به دیگری اقدام کنند.
سخن پایانی
در این مقاله کوتاه فردانامه سعی کردیم به صورت مختصر به توضیح در مورد اوراق قرضه بپردازیم و تا حد امکان ساز و کار این اوراق را بررسی کنیم. در مقالات دیگر به توضیح مفصل‌تری از اوراق قرضه در اقتصاد اسلامی و تفاوت‌های آن‌ها با تامین مالی اوراق قرضه در اقتصاد بین‌المللی خواهیم پرداخت. ممنون که با فردانامه همراه هستید.
