امیر رضازاده صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از مهمترین ابزارهای معاملاتی موجود در بورس تهران هستند. بازده مناسب و نقدشوندگی مطلوب، صندوق‌ها را به یکی از گزینه‌های مطلوب برای سرمایه‌گذاری، تبدیل کرده است. در ادامه این مطلب از فردانامه به بررسی کامل این ابزار خواهیم پرداخت.
هر فرد تازه‌وارد در زمان ورود خود به بازار سهام با صندوق‌های سرمایه‌گذاری (Investment Fund) آشنا می‌شود. در واقع توصیه اکثر کارشناسان مشاوره سرمایه‌گذاری به تازه‌واردین این بازارها، خرید واحدهای این صندوق‌ها و سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است. استفاده از دانش افراد باتجربه و همچنین بازده مناسب در قبال ریسک مطلوب، ازجمله مهمترین دلایل معرفی این ابزارها توسط مشاورین مالی به سرمایه‌گذاران است. در ادامه به بررسی و تفسیر کامل این ابزار خواهیم پرداخت.
معرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری
درساده‌ترین تعریف میتوان گفت که فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، جمع‌آوری منابع اشخاص حقیقی و حقوقی و سرمایه‌گذاری آن‌ها در ابزارهای سرمایه‌پذیر مختلف (اعم از سهام، اوراق قرضه، گواهی سپرده کالایی و…) است. در تعریف دیگری که سایت Investopedia از صندوق‌ها ارائه کرده است، صندوق‌ها را نهادهایی دانسته که مجموعه‌ای از پول‌ها را برای هدف مشخصی، تخصیص می‌دهند. رایج‌ترین انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های بازنشستگی، بیمه و بنیادها هستند.
در خصوص تاریخچه شکل‌گیری صندوق‌ها میتوان گفت که اولین صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Fund) در سال 1924میلادی در آمریکا معرفی شد؛ همچنین قدیمی‌ترین صندوق مشترک که هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهد، صندوق MFS’ Massachusetts Investors Trust است. این صندوق در سال 1924 ایجاد شده و هم‌اکنون دارایی تحت مدیریت 6.3 میلیارددلاری دارد؛ همچنین اولین صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF Investment Fund) نیز در سال 1990 در کانادا ایجاد شد. (اولین صندوق ETF در آمریکا نیز در سال 1993میلادی، ایجاد شد)
در ایران نیز اولین صندوق‌های سرمایه‌گذاری، در روزهای پایانی سال 1386 پذیره‌نویسی و سپس در سال 1387 فعالیت رسمی خود را آغاز کردند. ازجمله این صندوق‌ها میتوان به صندوق سهم آشنا، خبرگان سهام، حافظ و پویا اشاره کرد.
انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری
یکی از رایج‌ترین روش‌های تقسیم‌بندی صندوق‌ها، تقسیم‌بندی آن‌ها براساس نوع دارایی و ریسک تحمیل شده به پرتفوی آن‌ها است. از جمله مهمترین انواع صندوق‌ها براساس این تقسیم‌بندی میتوان به صندوق‌های در سهام، درآمد ثابت، مختلط و کالایی اشاره کرد. در ادامه به بررسی این صندوق‌ها خواهیم پرداخت.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام
فعالیت این دسته از صندوق‌ها به جمع‌آوری منابع و تخصیص منابع جمع‌آوری شده به خریدوفروش سهام، خلاصه می‌شود. این دسته از صندوق‌ها بایستی حداقل، 70درصد (حداکثر 90درصد) منابع خود را به خرید سهام، اختصاص دهند. سایر منابع عمدتا به اوراق درآمد ثابت و سپرده بانکی اختصاص می‌یابد. این دسته از صندوق‌ها با توجه به ماهیت خود مناسب افراد ریسک‌پذیر هستند. مجموع تعداد صندوق‌های در سهام در بورس تهران به بیش از 108 صندوق است که دارایی تحت مدیریت آن‌ها به بیش از 101 همت (هزار میلیارد تومان) می‌رسد. در تصویر زیر میتوان ده صندوق در سهام با بیشترین بازده ثبت شده در یک سال اخیر را مشاهده کرد.
ده صندوق در سهام با بیشترین بازده ثبت شده در یک سال اخیر
صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت
این دسته از صندوق‌ها منابع خود (مانند صندوق‌های سهامی حداقل 70 و حداکثر 90درصد) را در ابزارهای درآمد ثابت، (مانند اوراق و سپرده بانکی) اختصاص می‌دهند. سایر منابع این صندوق‌ها به‌شکل سهام، گواهی سپرده کالایی و واحد سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری نگهداری می‌شود. با توجه به ماهیت بدون ریسک، این دسته از صندوق‌ها مناسب افراد ریسک‌گریز هستند. (این ابزار سرمایه‌گذاری جایگزین سپرده‌های سرمایه‌گذاری بانکی بوده و در اغلب موارد سود محقق شده آن‌ها بالاتر از سپرده بانکی است؛ همچنین روزشمار بودن و وجود نرخ شکست صفر دراین دسته از صندوق‌ها ازجمله موارد دیگری است که مزیت این صندوق‌ها در مقابل سپرده‌های سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود)
تعداد صندوق‌های درآمد ثابت حاضر در بورس تهران به بیش از 132 صندوق می‌رسد؛ همچنین مجموع دارایی تحت مدیریت این صندوق‌ها نیز بیش از 540 همت است. در تصویر زیر میتوان ده صندوق درآمد ثابتی که در یک سال اخیر بیشترین بازده برای سرمایه‌گذاران خود به ارمغان آورده‌اند را مشاهده کرد.
ده صندوق درآمد ثابت با بیشترین بازده ثبت شده در یک سال اخیر
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط
این دسته از صندوق‌ها را میتوان ترکیبی از صندوق‌های درآمد ثابت و سهامی دانست. در واقع در این صندوق‌ها 60درصد منابع در بازار سهام و 40درصد آن نیز در ابزارهای سرمایه‌گذاری درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری می‌شود. نسبت 60 40 ذکر شده برای تخصیص دارایی این صندوق‌ها، با توجه به نگاه مدیر صندوق به افق سرمایه‌گذاری بازارها، قابل تغییر است. برای مثال در زمانی که چشم‌انداز پیش‌روی بازار بورس رکودی است، این صندوق 60درصد منابع خود را در ابزارهای درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری کرده و تنها 40درصد دیگر را در بازار سهام سرمایه‌گذاری می‌کند.
در بورس تهران بیش از 24 صندوق مختلط حضور دارند که مجموع دارایی تحت مدیریت آن‌ها به بیش از 6.3 همت می‌رسد. در تصویر زیر میتوان صندوق‌های مختلط با بیشترین بازده ثبت شده در یک سال اخیر را مشاهده کرد.
ده صندوق مختلط با بیشترین بازده ثبت شده در یک سال اخیر
صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی
این دسته از صندوق‌ها با سرمایه‌گذاری حداقل 70درصد از منابع خود در گواهی سپرده کالایی که برحسب نوع صندوق‌ها، متفاوت است (در ایران دو نوع صندوق کالایی مبتنی‌بر محصولات کشاورزی و طلا حضور دارند) به فعالیت می‌پردازند. سایر منابع باقی‌مانده در اوراق مشتقه کالای مورد نظر صندوق و اختیار خرید آن‌ها، صرف می‌شود؛ همچنین ذکر این نکته نیز ضروری به‌نظر می‌رسد که این دسته از صندوق‌ها به دو نوع صندوق‌های تک کالایی و یا شاخصی، (سبدی از چندین کالا) طبقه‌بندی می‌شوند.
این نوع از صندوق‌ها در بورس تهران، نسبت به صندوق‌های دیگر از عمر کمتری برخوردار هستند. (اولین صندوق کالایی در بورس تهران در سال 1396 فعالیت خود را آغاز کرد) مجموع تعداد صندوق‌های کالایی در بورس تهران، چهارده صندوق است که مجموع دارایی تحت مدیریت آن‌ها نیز به شانزده همت می‌رسد. در تصویر زیر میتوان ده صندوق مبتنی‌بر گواهی سپرده کالایی با بیشترین بازده ثبت شده در یک سال اخیر را مشاهده کرد.
ده صندوق کالایی با بیشترین بازده ثبت شده در یک سال اخیر
گفتنی است که علاوه‌بر صندوق‌های ذکر شده، انواع دیگری از صندوق‌ها نیز در بورس تهران فعالیت می‌کنند. ازجمله این صندوق‌ها میتوان به صندوق‌های بخشی، شاخصی، جسورانه، پروژه‌ای، زمین و ساختمان، خصوصی، صندوق در صندوق، اهرمی و املاک و مستغلات اشاره کرد.
فاکتورهای صندوق‌های مناسب
همان‌طور که مشاهده کردید صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس تهران بسیار متعدند و انواع مختلفی را شامل می‌شوند. این موضوع لزوم انتخاب صحیح و بهینه میان صندوق‌ها را پیش‌از پیش به ما نشان می‌دهد. بنابراین در ادامه به بررسی فاکتورهایی می‌پردازیم که در هنگام انتخاب صندوق، باید به آن‌ها توجه کنیم.
- بازده: یکی از مهمترین فاکتورهایی که سرمایه‌گذاران در هنگام انتخاب صندوق به آن توجه می‌کنند، بازده صندوق‌ها است. بنابراین توجه به روند بازده تاریخی صندوق‌ها، یکی از مهمترین فاکتورهایی است که در هنگام انتخاب صندوق باید به آن توجه کنیم. (در صندوق‌های سهامی صرفا نباید به بازده محقق شده صندوق توجه کرد. در این صندوق‌ها بایستی، آلفا صندوق (اختلاف بازده صندوق با بازده شاخص کل) را نیز بررسی کرد. یا در صندوق‌های درآمد ثابت توجه به بازده گزینه‌های سرمایه‌گذاری بدون ریسک مشابه (مانند اوراق درآمد ثابت، گواهی سپرده، سپرده سرمایه‌گذاری بانکی و…) نیز باید مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گیرد)
- ریسک: یکی از مهمترین نکاتی که باید به آن توجه کرد این است که بازده محقق شده صندوق‌ها، در قبال چه میزان ریسک تحمیل شده به پرتفوی آن‌ها، کسب شده است. برای مثال افزایش میزان درصد منابع اختصاص یافته به سهام در صندوق‌های درآمد ثابت، می‌تواند سبب افزایش بازده آن‌ها شود؛ اما بااین‌حال این موضوع ریسک این صندوق‌ها را به‌شدت افزایش می‌دهد. (سنجش ریسک صندوق‌ها با روش‌های متفاوتی صورت می‌پذیرد. در صندوق‌های سهامی توجه به بتا (به‌نوعی ضریب همبستگی با شاخص کل که نماینده بازده کل بازار است) و در صندوق‌های درآمد ثابت توجه به ترکیب دارایی‌های صندوق، (تعیین میزان درصد اختصاص یافته به ابزارهای پر ریسک و کم ریسک) از جمله روش‌های تعیین ریسک صندوق‌ها است)
- نقدشوندگی: یکی دیگر از مهمترین فاکتورهایی که در انتخاب صندوق باید به آن توجه کرد، نقدشوندگی صندوق‌ها است. به این معنی که امکان تبدیل سریع واحدهای صندوق به پول نقد با کمترین افت قیمت، وجود داشته باشد. حضور رکن نقدشوندگی فعال در صندوق‌ها، می‌تواند تضمین کننده وجود چنین فاکتوری در آن‌ها باشد.
- تجربه مدیران دارایی: یکی دیگر از مهمترین فاکتورهایی که در انتخاب صندوق باید به آن توجه کنیم، استفاده صندوق‌ها از تجارب مدیران دارایی موفق و باتجربه است. چنین صندوق‌هایی همواره بازدهی مناسب در کنار ریسک تحمیل شده، مطلوب دارند. (برای پی بردن به وجود چنین فاکتوری میتوان با مراجعه به سایت صندوق با مدیران دارایی آن آشنا شد و با جست‌وجو و بررسی، به عملکرد مدیر دارایی صندوق پی برد)
نحوه خریدوفروش صندوق‌های سرمایه‌گذاری
به‌طور کلی صندوق‌ها برحسب نوع خرید و فروش به دو دسته، تقسیم می‌شوند. خرید و فروش صندوق‌های ETF (Exchange-traded funds) که در تابلوی بورس تهران حضور دارند، از طریق سامانه‌های معاملاتی صورت می‌پذیرد؛ اما نوع دیگری از صندوق‌ها که به‌عنوان صندوق‌های صدور و ابطالی شناخته می‌شوند، برای خرید و فروش خود نیازمند مراجعه به سایت صندوق و یا سوپر مارکت‌های صندوق‌ها است. (با توجه به این موضوع خریدوفروش صندوق‌های ETF از سهولت بیشتری نسبت به صندوق‌های صدور و ابطالی برخوردار است)
جمع‌بندی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از مهمترین ابداعات بازارهای مالی هستند. این ابزارها با توجه به شفافیت بالا، خریدوفروش آسان، نقدشوندگی بالا، کارمزد اندک، معافیت‌های مالیاتی، تسهیم هزینه و امکان استفاده از متخصصین خبره در حوزه مدیریت دارایی، همواره یکی از گزینه‌های مطلوب سرمایه‌گذارانی بوده‌اند که تمایل به سرمایه‌گذاری غیر مستقیم در بازار سهام داشته‌اند. در این مقاله تلاش شد که با این روش سرمایه‌گذاری آشنا شویم. امیدواریم که این راهنما به شما کمک کند تا به صورت هوشمندانه و با اطمینان به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بپردازید و بازدهی مناسبی را از سرمایه‌گذاری‌های خود به دست آورید.
