عرفان کاظم زاده مقدمه
بتا (β) معیاری برای اندازه‌گیری نوسانات یا ریسک سیستماتیک یک اوراق‌بهادار یا پرتفوی در مقایسه با کل بازار است. بتا در مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM) استفاده می‌شود که رابطه بین ریسک سیستماتیک و بازده موردانتظار برای دارایی‌ها (معمولاً سهام) را توصیف می‌کند.
CAPM به‌طورگسترده‌ای به‌عنوان روشی برای قیمت‌گذاری اوراق‌بهادار پرخطر و تخمین بازده مورد انتظار دارایی‌ها، بادرنظر‌گرفتن ریسک آن دارایی‌ها و هزینه سرمایه استفاده می‌شود. در ادامه این مطلب بیشتر با این مفهوم مالی آشنا خواهیم شد.
بتا چیست؟
محاسبه بتا به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند که درک درستی ازاین‌که آیا سهام در همان جهتی حرکت می‌کند که شاخص بازار حرکت می‌کند یا نه پیدا کنند. بتا همچنین بینش‌هایی را در مورد اینکه یک سهام نسبت‌به‌بقیه بازار چقدر نوسان یا مخاطره‌پذیر است، ارائه می‌دهد.
برای‌این‌که بتا بینش مفیدی را ارائه دهد، بازاری که به عنوان معیار استفاده می‌شود باید به سهام مرتبط باشد. به‌عنوان‌مثال، محاسبه بتای سهم ایران‌خودرو بااستفاده‌از شاخص کل بازاربورس به‌عنوان معیار، بینش مفیدی را برای سرمایه‌گذار ارائه می‌کند.
اساسا، یک سرمایه‌گذار از بتا استفاده می‌کند تا بفهمد که یک سهام چقدر ریسک به پرتفوی اضافه می‌کند. از طرفی دیگر نکته مهمی که باید به آن آگاه باشیم این است که سهامی با ریسک پایین که مقدار بسیار کمتری نسبت به بازار منحرف می‌شود، ریسک زیادی به پرتفوی اضافه نمی‌کند همچنین پتانسیل بازدهی بیشتر را هم افزایش نمی‌دهد.
برای اطمینان از اینکه یک سهم خاص با معیار مناسب مقایسه می‌شود، باید مقدار R-squared بالایی دررابطه‌با معیار داشته باشد. R-squared یک معیار آماری است که درصدی از حرکات تاریخی قیمت اوراق‌بهادار را نشان می‌دهد که می‌توان آن را با حرکت در شاخص معیار توضیح داد.
یکی از روش‌های تحلیل سرمایه‌گذاران سهام از ریسک، تقسیم آن به دو دسته است. دسته اول ریسک سیستماتیک نامیده می‌شود که ریسک کاهش ارزش کل بازار است. بحران مالی در سال 2008 نمونه‌ای از یک رویداد با ریسک سیستماتیک است. هیچ مقداری از تنوع نمی‌توانست مانع ازدست‌دادن ارزش در پرتفوی سهام سرمایه‌گذاران شود. ریسک سیستماتیک به‌عنوان ریسک غیرقابل‌تنوع نیز شناخته می‌شود.
ریسک غیرسیستماتیک، که به‌عنوان ریسک متنوع نیز شناخته می‌شود، عدم‌اطمینان مرتبط با یک سهام یا صنعت است. به‌عنوان‌مثال، اعلام غافلگیرکننده مبنی بر اینکه شرکت Lumber Liquidators (LL) کفپوش‌های چوبی سخت با سطوح خطرناک فرمالدئید را در سال 2015 به فروش رسانده است، نمونه‌ای از ریسک غیرسیستماتیک است.
این ریسکی بود که مختص آن شرکت بود. ریسک غیرسیستماتیک را می‌توان تا حدی از طریق تنوع کاهش داد.
ریسک سیستماتیک در مقابل ریسک غیرسیستماتیک
می‌توانیم ریسک غیرسیستماتیک را به عنوان ریسک «ویژه سهام» و ریسک سیستماتیک را به‌عنوان ریسک «بازار» درنظر بگیریم. اگر فقط یک‌سهم در یک‌سبد داشته باشیم، بازده آن سهام ممکن است در مقایسه با میانگین سود یا زیان کل بازار که توسط یک شاخص سهام عمده مانند شاخص کل بازار منعکس می‌شود، بسیار متفاوت باشد. بازده پرتفوی به تدریج شبیه بازده‌کل بازار خواهد شد. با تنوع‌بخشیدن به سبد سهام خود، ریسک غیرسیستماتیک «ویژه سهام» کاهش می‌یابد.
ریسک سیستماتیک ریسک اساسی است که کل بازار را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. تغییرات بزرگ در متغیرهای کلان اقتصادی، مانند نرخ‌بهره، تورم، تولید ناخالص داخلی یا ارزخارجی، تغییراتی هستند که بر بازار گسترده‌تر تأثیر می‌گذارند و نمی‌توان از طریق تنوع از آ‌ن‌ها اجتناب کرد. ضریب بتا ریسک سیستماتیک «بازار عمومی» را با ریسک غیرسیستماتیک «خاص سهام» با مقایسه نرخ تغییر بین بازده «بازار عمومی» و «اختصاص سهام» مرتبط می‌کند.
برای مطالعه‌ی بیشتر در مورد ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک اینجا کلیک کنید.
نحوه محاسبه ضریب بتا
برای محاسبه بتای یک سهام یا سبد، کوواریانس بازده دارایی و بازده بازار را بر واریانس بازده بازار تقسیم می‌کنیم:
انواع مقادیر بتا
مقدار بتا برابر با 1
اگر سهمی دارای بتای 1 باشد، نشان می‌دهد که فعالیت قیمت آن به‌شدت با بازار همبستگی دارد. سهام با بتای 1 دارای ریسک سیستماتیک است. بااین‌حال، محاسبه بتا نمی‌تواند ریسک غیرسیستماتیکی را اندازه‌گیری کند. افزودن سهام به پورتفولیو با بتای 1 هیچ ریسکی را به سبد سهام اضافه نمی‌کند، اما احتمال‌این‌که پرتفوی بازدهی مازادی داشته باشد را نیز افزایش نمی‌دهد.
مقدار بتا کمتر از 1
مقدار بتای کمتر از 1 به‌این‌معنی است که از نظر تئوری ریسک سهام کمتر از بازار است. گنجاندن این سهام در یک سبد باعث می‌شود ریسک آن پرتفوی نسبت به همان پرتفوی بدون همان سهام کمتر باشد.
ارزش بتا بیشتر از 1
بتای بزرگتر از 1 نشان می‌دهد که قیمت اوراق‌بهادار از نظر تئوری بی‌ثبات‌تر از بازار است. به‌عنوان‌مثال، اگر بتای یک سهم 1.2 باشد، فرض می‌شود که 20٪ بیشتر از بازار نوسان دارد. به‌عنوان‌مثال سهام شرکت‌های کوچک و رشدی عموما بتای بالاتری نسبت به معیار بازار دارند. این موضوع نشان می‌دهد که افزودن این سهام به پرتفوی ریسک پرتفوی را افزایش می‌دهد، اما ممکن است بازده موردانتظار آن را نیز افزایش دهد.
ارزش بتا منفی
برخی از سهام دارای بتای منفی هستند. بتای 1- به این معنی است که سهم با معیار بازار همبستگی معکوس دارد. این سهم را می‌توان به‌عنوان تصویری متضاد و آینه‌ای از روندهای معیار درنظر گرفت.
بتا در تئوری در مقابل بتا در عمل
تئوری ضریب بتا فرض می‌کند که بازده‌سهام معمولاً از دیدگاه آماری توزیع می‌شود. بااین‌حال، بازارهای مالی مستعد شگفتی‌های بزرگ هستند. در واقعیت، بازده همیشه به‌طورنرمال توزیع نمی‌شود. بنابراین، آن‌چه بتای سهام ممکن است درمورد حرکت آتی سهام پیش‌بینی کند، همیشه درست نیست.
سهامی با بتای بسیار پایین می‌تواند نوسانات قیمتی کمتری داشته باشد، اما همچنان می‌تواند در یک روند نزولی بلندمدت باشد. بنابراین، افزودن یک سهام با روند نزولی با بتای پایین تنها در صورتی ریسک را در پرتفوی کاهش می‌دهد که سرمایه‌گذار ریسک را کاملاً بر اساس نوسانات تعریف کند (و نه به‌عنوان پتانسیل زیان). ازمنظرعملی، سهام با بتای پایین که روند نزولی را تجربه می‌کند، احتمالاً عملکرد سبد را بهبود نمی‌بخشد.
به‌طورمشابه، یک سهام با بتای بالا که درجهتی عمدتاً صعودی نوسان دارد، ریسک پرتفوی را افزایش می‌دهد، اما ممکن است سودهایی را نیز به‌همراه داشته باشد. توصیه می‌شود سرمایه‌گذارانی که از بتا برای ارزیابی سهام استفاده می‌کنند، آن سهم را از دیدگاه‌های دیگر مانند عوامل بنیادی یا تکنیکالی نیز ارزیابی کنند.
معایب بتا
درحالی‌که بتا می‌تواند اطلاعات مفیدی را هنگام ارزیابی سهام ارائه دهد، اما محدودیت‌هایی هم دارد. بتا در تعیین ریسک کوتاه‌مدت یک اوراق‌بهادار و برای تجزیه‌وتحلیل نوسانات برای رسیدن به هزینه‌های حقوق صاحبان سهام هنگام استفاده از CAPM مفید است.
اما از‌آن‌جایی‌که بتا بااستفاده از داده‌های تاریخی محاسبه می‌شود، برای سرمایه‌گذارانی که به‌دنبال پیش‌بینی حرکات آتی سهام هستند، چالش‌برانگیزتر می‌شود. بتا همچنین برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت کمتر مفید است، زیرا نوسانات سهام می‌تواند به‌طورقابل‌توجهی بسته‌به مرحله‌رشد شرکت و عوامل دیگر از سال‌به‌سال تغییر کند.
مزایای استفاده از ضریب بتا
یکی از محبوب‌ترین کاربردهای بتا تخمین هزینه حقوق صاحبان سهام (Re) در مدل‌های ارزش‌گذاری است. CAPM بتای دارایی را بر اساس یک عامل واحد، که ریسک سیستماتیک بازار است، تخمین می‌زند. هزینه حقوق صاحبان سهام به‌دست‌آمده توسط CAPM منعکس‌کننده واقعیتی است که درآن اکثر سرمایه‌گذاران دارای پرتفوی متنوعی هستند که ریسک غیرسیستماتیک با موفقیت از بین رفته است.
به‌طورکلی، CAPM و بتا یک روش محاسبه آسان برای استفاده را ارائه می‌کنند که یک معیار ریسک را در بسیاری از شرکت‌ها با ساختارهای سرمایه و مبانی متنوع استاندارد می‌کند.
سخن پایانی
بسیاری از کارشناسان موافقند که اگرچه بتا اطلاعاتی در مورد ریسک ارائه می‌دهد، اما به‌تنهایی یک معیار موثر برای ارزیابی ریسک نیست. بتا فقط به عملکرد گذشته سهام نسبت به شاخص‌کل نگاه می‌کند و هیچ راهنمایی رو به جلو ارائه نمی‌دهد. همچنین شرایط خاص یک شرکت یا درآمد و پتانسیل رشد آن را در نظر نمی‌گیرد.
شما می‌توانید در کلاس تحلیل بنیادی با تمرکز بر مدل‌سازی مالی شرکت کنید و این مقاله را بهتر درک کنید.
