امیر رضازاده ایران خودرو با داشتن سهم از بازار بیش از ۵۰درصدی از بازار خودروی ایران، به‌عنوان یکی از مهمترین و اثرگذارترین خودروسازان در کشور شناخته می‌شود. در ادامه به بررسی این نماد پرداخته و تلاش می‌کنیم که با چالش‌ها و فرصت‌های آن آشنا شویم.
نمادهای صنعت خودرویی که در بازار سرمایه حضور دارند، به‌ویژه ایران خودرو، یکی از اثرگذارترین نمادهای حاضر در بازار سهام هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میان افت‌وخیزهای این نمادها و بازار سهام، رابطه شدیدی وجود دارد. علاوه‌براین موضوع، تغییرات زیاد در عملکرد نمادهای این صنعت، (به‌دلیل اینکه این صنعت جزء صنایع چرخه‌ای محسوب می‌شود) دلیلی برای نوسان شدید قیمت آن‌ها است. برای مثال در ادامه می‌توان روند ارزش دلاری بازار نماد خودرو را مشاهده کرد. همان‌طور که مشخص است، شاهد افت‌وخیزهای شدیدی در قیمت این نماد بوده‌ایم. (معادل‌‌سازی براساس نرخ دلار نیما)
روند ارزش بازار میلیون دلاری ایران خودرو
معرفی شرکت ایران خودرو
تحلیلگران عمدتاً گروه خودرو را به سه دسته تولیدکنندگان خودرو، قطعات و شرکت‌های سرمایه‌گذاری این گروه، طبقه‌بندی می‌کنند. شرکت ايران‌خودرو دراین‌بین به‌عنوان یک شرکت تولیدکننده خودرو طبقه‌بندی می‌شود؛ بااینکه بخشی از درآمدهای شرکت ایرانخودرو از محل فروش قطعات حاصل می‌شود. این شرکت در مردادماه سال ۱۳۴۱ توسط احمد و محمود خیامی تأسیس شد. فعالیت اولیه‌ی شرکت مونتاژ اتوبوس‌هاي «ال‌پي» آلمانی بود. در ادامه نگاهی کلی به تاریخچه فعالیت این شرکت خواهیم داشت.
ایران خودرو پیش از انقلاب
مهمترین محصول شرکت ایران خودرو در پیش از وقوع انقلاب، پیکان بود. این شرکت با قراردادی که با شرکت روتس انگلستان داشت، برنامه‌ریزی تولید این محصول را در دستور کار خود قرار دارد و یک سال پس از آن یعنی در ۲۴ اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۴۶، تولید این محصول را آغاز کرد. در سال ۱۳۵۶ تیراژ تولید انواع پیکان در ایران خودرو به بیش از ۹۸ هزار دستگاه در سال رسید. به‌جهت قدیمی شدن این محصول، ایران خودرو تصمیم گرفت که برای تولید خودروهای جدید با شرکت پژوی فرانسه همکاری کند. این همکاری پس از وقوع انقلاب نیمه‌کاره باقی ماند.
ایران خودرو در دهه هشتاد
این دهه یکی از درخشان‌ترین دهه‌ها در صنعت خودروسازی ایران و به‌خصوص ایران خودرو بود. دلیل اصلی این موضوع نیز همکاری میان ایران خودرو و خودروسازان مطرح جهان (پژو و رنو فرانسه) بود. این روند به‌گونه‌ای شد که ایران خودرو در سال ۱۳۸۹ به رکورد تولید بیش از ۷۵۰ هزار دستگاه در سال دست یافت و بیش از نیمی از سهم بازار خودرو در ایران را به مالکیت خود در آورد.
ازجمله محصولات مختلف عرضه‌شده ایران خودرو در این دهه می‌توان به سمند، تندر ۹۰ و پژو پارس اشاره کرد؛ همچنین ایران خودرو در این دهه اقدام به ارتقا و بهبود محصولات خود نیز کرد. روند بهبود عملکرد این شرکت به‌گونه‌ای بود که در اواسط دهه مذکور صادرات را آغاز و چندین کارخانه برون‌مرزی نیز به این منظور تاسیس کرد.
ایران خودرو در دهه نود
با آغاز این دهه شاهد افت قابل ملاحظه عملکرد ایران خودرو بودیم. دلیل اصلی این موضوع نیز آغاز تحریم‌ها، مدیریت افراد نالایق بر صنعت خودروسازی و قیمت‌گذاری دستوری بود.
سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲
با پایان دهه نود تلاش‌هایی برای بهبود وضعیت خودروسازان صورت گرفت. در این دوره شاهد آغاز عرضه محصولات خودروسازان در بورس کالا بودیم. این موضوع از این جهت دارای اهمیت است که سبب توقف روند قیمت‌گذاری دستوری در خودروسازان شده بود؛ اما بلافاصله پس از این موضوع شاهد دخالت مجدد شورای رقابت در قیمت‌گذاری خودرو شدیم و روند عرضه محصولات خودروسازان در بورس کالا نیز با توجه به این موضوع، متوقف شد.
درحال‌حاضر زیان انباشته ایران خودرو (مطابق صورت مالی شش‌ماهه منتهی به شهریورماه ۱۴۰۱) به بیش از ۹۷ هزار میلیارد تومان رسیده است؛ همچنین تحلیلگران با توجه به تداوم قیمت‌گذاری دستوری و ثبت نام‌های بسیار صورت گرفته در سال ۱۴۰۱، انتظار تداوم روند زیان‌دهی خودروسازان را دارند.
همان‌گونه که در ابتدا نیز عنوان شد، در دهه‌های اخیر شاهد فرازونشیب‌های شدیدی در عملکرد ایران خودرو بوده‌ایم. به همین دلیل، درحال‌حاضر نماد «خودرو» بیشتر مورد توجه نوسانگیران بازار سهام است. درحالی‌که در دهه هشتاد به‌دلیل وضعیت بنیادی مطلوب این نماد و توزیع پیوسته سود نقدی توسط آن، مورد توجه سرمایه‌گذاران بلندمدت بود.
سهامداران شرکت ایران خودرو
میزان سهام شناور ایران خودرو بیش از ۳۶درصد است. ۷۴درصد باقیمانده از سهام این شرکت در دست سهامداران عمده (سهامداران با مالکیت بیش از 1درصد) است. در تصویر زیر می‌توانید این سهامداران را مشاهده کنید.
سهامداران ایران خودرو
همچنین آخرین ترکیب هیئت‌مدیره این خودروساز نیز در ادامه قابل مشاهده است. ذکر این نکته ضروری است که به‌دلیل ماهیت خصولتی این خودروساز، در سال‌های اخیر شاهد جابه‌جایی و تغییرات متعدد در مدیریت و هئیت‌مدیره این خودروساز بوده‌ایم. همین موضوع دلیلی بر وضعیت فعلی این خودروساز است.
آخرین ترکیب هیئت‌مدیره ایران خودرو در تاریخ سیزدهم آبان‌ماه ۱۴۰۲
معرفی محصولات ایران خودرو
درحال‌حاضر تنوع محصولات تولیدشده توسط ایران خودرو بسیار گسترده است. این شرکت خودروسازی در چهار گروه شاسی بلند، سدان خانوادگی، کوچک شهری و وانت به ارائه و تولید محصولات خود می‌پردازد؛ همچنین محصولات ایران خودرو را به‌صورت کلی می‌توان در سه خانواده گروه هایما (ازجمله هایما S5 و S7 )، گروه پژو (ازجمله پارس و 207) و گروه محصولات طراحی و تولید شده توسط ایران خودرو (ازجمله دنا، تارا و رانا) تقسیم‌بندی کرد.
در ادامه می‌توانید نمایی از این گروه محصولات را مشاهده کنید.
نمایی از سبد محصولات تولیدی ایران خودرو برگرفته از گزارش فعالیت هیئت‌مدیره
همچنین در ادامه نیز می‌توانید سبد فروش شرکت را در سال مالی گذشته، بر اساس سهم درصدی هر یک از محصولات در کل سبد فروش شرکت مشاهده کنید. تحریم‌ها و عدم تداوم همکاری خودروسازان بین‌المللی با این ایران خودرو، اصلاح سبد تولید آن را ناگزیر کرده است؛ همچنین در صورت تداوم روند تحریم‌ها نیز نمی‌توان انتظار عرضه محصولات با کیفیتی از این خودروساز داشت.
روند سهم از فروش محصولات ایران خودرو از ابتدای دهه نود
همچنین در ادامه می‌توان نسبت حاشیه سود ناخالص هر یک از گروه محصولات را در پنج سال اخیر مشاهده کرد.
حاشیه سود ناخالص محصولات ایران خودرو در پنج سال اخیر
همان‌طور که مشاهده می‌کنید در عمده سال‌های اخیر شاهد زیان‌دهی محصولات ایران خودرو بوده‌ایم. با نگاهی به حاشیه سود (زیان) محصولات ایران خودرو می‌توان متوجه شد که گروه سمند با حاشیه زیان ۳۷ درصدی به‌صورت میانگین پنج‌ساله، زیان‌ده‌ترین محصول و همچنین فروش قطعات و لوازم یدکی با دارا بودن حاشیه سود ۴درصدی، پرسودترین محصولات این خودروساز بوده‌اند. از جمله دلایل این عملکرد منفی می‌توان به قیمت‌گذاری دستوری، تحمیل هزینه‌های سنگین به خودروسازان مانند نیروی انسانی مازاد، عدم بهینه‌سازی فرآیند تولید و… اشاره کرد.
چشم‌انداز نماد خودرو در بورس چیست؟
همان‌طور که اشاره کردیم، یکی از مهمترین آفات صنعت خودرو علاوه‌بر موضوع تحریم‌ها، قیمت‌گذاری دستوری است. درحال‌حاضر نهادی که وظیفه قیمت‌گذاری را در این صنعت بر عهده دارد، شورای رقابت است. با توجه به گفته‌های مسئولین این شورا، این نهاد موظف به اعلام سه ماه یک‌بار قیمت خودرو است. نحوه تعیین قیمت توسط این شورا نیز به‌صورت کاست پلاس است. به این صورت که برای تعیین قیمت یک خودرو بهای تمام شده آن منظور و در نهایت با در نظر داشتن یک حاشیه سود معقول، قیمت نهایی به‌دست می‌آید.
با توجه به تورم مزمن موجود در اقتصاد ایران و همچنین جهش‌های ارزی آن، استفاده از یک فرمول گذشته‌نگر نمی‌تواند راه‌حل مناسبی در جهت تعیین قیمت خودرو باشد. همین‌طور این شورا در ابلاغ قیمت‌های خود استقلال نداشته و بارها مشاهده شده که پس از تعیین قیمت خودروها توسط این شورا، با اعتراض هیئت دولت مواجه شده و مجبور به تعدیل قیمت‌ها گردیده است. در صورت تداوم روند قیمت‌گذاری محصولات بدین شکل، نمی‌توان انتظار بهبود عملکرد خودروسازان را داشت.
حتی سیاست فعلی که جایگزینی محصولات زیان‌ده با محصولاتی با حاشیه سود مطلوب است، تنها می‌تواند به تداوم روند فعالیت خودروسازان منجر شود و نمی‌تواند باعث سودآوری و فعالیت اقتصادی شود. در ادامه می‌توان نمایی از وضعیت فروش و سود (زیان) خالص این نماد را از ابتدای دهه نود به‌صورت دلاری (میلیون دلار) مشاهده کرد. (براساس دلار نیمایی)
نمایی از روند فروش و سود خالص ایران خودرو در یک دهه اخیر براساس دلار نیمایی
همان‌طور که مشاهده کردیم، قیمت‌گذاری دستوری مهمترین آفت در صنعت خودروسازی کشور است. برای فهم بهتر این موضوع نگاهی به قیمت دلاری مهمترین محصول ایران خودرو که همان گروه پژو است، داشته‌ایم. همان‌طور که مشخص است در دوره‌های جهش ارزی به‌دلیل عدم اعطای افزایش نرخ مناسب شاهد سرکوب قیمت ریالی این محصول بوده‌ایم.
علاوه‌بر این موضوع رشد همگام نرخ خودرو در بازار آزاد با دلار، سبب ایجاد یک شکاف با اهمیت میان نرخ کارخانه و نرخ بازار شده است که خود محرکی برای تقاضای بیشتر و افزایش ادامه‌دار قیمت‌ها است.
نرخ دلاری گروه محصولات پژو
نگاهی به روند تولید سال‌های اخیر
همان‌طور که مشاهده کردید، صنعت خودرو در ایران در سال‌های اخیر به‌دلیل سیاست‌گذاری غلط و تحریم‌ها، به وضعیت اسفناکی رسیده است. بررسی‌های پژوهشگران حوزه خودرو نشان می‌دهد که میزان نیاز سالانه به خودروی سواری در ایران معادل یک میلیون و سیصدهزار دستگاه است. حال اما تولید خودروسازان داخلی به‌دلیل تحریم، قیمت‌گذاری دستوری و… با نوسانات شدیدی مواجه شده و به کمتر از میزان مورد نیاز خودرو در ایران رسیده است.
در ادامه می‌توان روند تولید خودروی سواری در ایران را از ابتدای سال ۱۳۸۵ مشاهده کرد. (منبع: گزارشات سالانه وزارت صتعت، معدن و تجارت)
روند تولید خودرو در هفده سال اخیر
با وجوداین‌که شکاف میان تولید کارخانه و تقاضای موجود در جامعه، به‌عنوان یک نکته منفی شناخته می‌شود؛ اما همین موضوع دلیلی بر وجود تقاضای انباشته در صنعت خودرو است. تقاضایی که در صورت بهبود نرخ‌گذاری خودرو، می‌تواند به بهبود عملکرد خودروسازان منجر شود.
جمع‌بندی
صنعت خودرو به‌دلیل اشتغال‌زایی قابل تأمل و همچنین سهم بالایی که در توسعه و رشد اقتصادی دارد، به‌عنوان یکی از مهمترین صنایع در اقتصاد کشورها شناخته می‌شود. در ایران نیز صنعت خودرو با دارا بودن نیم قرن قدمت، یکی از مهمترین صنایع کشور است. دراین‌بین ایران خودرو به‌دلیل سهم قابل‌توجهی (برای مثال در سال 1401 ایران خودرو بیش از 46درصد تولید خودرو در دوره مورد اشاره را از آن خود کرد) که از تولید دارد، به‌عنوان یکی از مهمترین خودروسازان کشور شناخته می‌شود.
تلاش کردیم که در این مقاله به بررسی بنیادی ایرانخودرو بپردازیم و با محصولات آن آشنا شویم. امیدواریم که این مقاله در جهت آشنایی با این خودروساز به شما کمک کرده باشد.
تحلیل خیلی خوبی بود . زیان انباشته ایران خودرو جای نگرانی برای شرکت و سهامداران خرد ندارد؟
لطفا قطعه سازها رو هم تحلیل کنید.
اگر همین روند زیان سازی ادامه داشته باشه، به لحاظ قانونی باید در میان مدت (بالای 1 سال) معاملاتش تعلیق بشه.
اما بعیده این اتفاق بیوفته و احتمالاً با یک افزایش سرمایه در سال‌های نزدیک، مشکل قانونیش رو برطرف کنند.
به لحاظ قانونی زیان انباشته نباید از یک حدی بیشتر بشه. به همین دلیل یا ایران خودرو باید به زودی بتونه سودساز بشه، یا اینکه توی همین یکی دو سال ایران خودر یه افزایش سرمایه خواهد داد و این مشکل موکول میشه به چند سال بعد.