امیر رضازاده سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌عنوان یکی از روش‌های متداول و رایج سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه شناخته می‌شود. امروزه این روش به‌دلیل مزیت‌های قابل‌توجه خود مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته و به‌عنوان یک روش سرمایه‌گذاری غیرمستقیم مناسب در میان سرمایه‌گذاران شناخته می‌شود.
یکی از مزیت‌های عمده صندوقها نسبت به سایر روش‌های سرمایه‌گذاری غیر مستقیم در بازارهای مالی، کارمزد معاملاتی اندک آن‌ها است. در واقع نهاد سیاست‌گذار بازار سرمایه ایران، به‌دلیل جلب توجه عموم مردم به استفاده از این روش، کارمزد معاملاتی آن‌ها را کاهش داده و سبب جذابیت دوچندان این روش برای سرمایه‌گذاران شده است.
در ادامه به بررسی کارمزد معاملاتی انواع صندوقها پرداخته و با تمامی ابعاد آن این آشنا خواهیم شد. پس در ادامه با فردانامه همراه باشید.
کارمزد معاملاتی چیست و چرا گرفته می‌شود؟
کارمزد مبلغی است که در ازای دریافت یک خدمت خاص به نهاد ارائه‌کننده آن خدمت پرداخت می‌شود. برای مثال کارگزاری‌هایی که در بازار سهام به ارائه خدمات معاملاتی برای معامله‌گران می‌پردازند، مبلغی را تحت عنوان کارمزد از معامله‌گران خود، دریافت می‌کنند. این مبلغ برای خریدوفروش سهام ۱.۲۵درصد ارزش یک معامله خریدوفروش است.
در معامله صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز کارمزد معاملاتی از معامله‌گران اخذ می‌شود. البته کارمزدی که از طریق معامله صندوقها اخذ می‌شود، بسیار کمتر از کارمزد معامله سهام است. میزان کارمزد اخذ شده براساس نوع خریدوفروش صندوق (صدور و ابطالی یا ETF) و ترکیب دارایی‌های هر صندوق (درآمد ثابت، در سهام، مختلط، کالایی و…) متفاوت است.
کارمزد معاملاتی صندوقها به چه نهادهایی پرداخت می‌شود؟
نهادها و ارکان‌های متعددی هستند که سبب تسهیل فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری شده و به خریدوفروش آن‌ها کمک می‌کنند. در ادامه به برخی از این نهادها اشاره می‌کنیم:
- کارگزاری طرف قرارداد سرمایه‌گذار
- بورس یا فرابورس تهران (براساس بازاری که صندوق در آن درج نماد شده است)
- شرکت سپرده‌گذاری مرکزی
- شرکت مدیریت فناوری بورس تهران
- سازمان بورس اوراق بهادار
همان‌طور که اشاره کردیم هر یک از نهادهای فوق نقش متفاوتی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارند. برای مثال کارمزد پرداختی به سازمان بورس به‌عنوان حق نظارتی که این سازمان در صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌دهد به این سازمان پرداخت می‌شود.
معافیت مالیاتی صندوقها
همان‌طور که مشاهده کردید هیچ بخشی از کارمزد خریدوفروش صندوقها به‌عنوان مالیات به دولت پرداخت نمی‌شود. در واقع مطابق قانون توسعه ابزارهای و نهادهای مالی، سود حاصل شده از سرمایه‌گذاری در صندوقها و همچنین معاملات آن‌ها، اعم از این‌که صندوق یادشده صدور و ابطالی و یا ETF باشد، معاف از پرداخت مالیات است.
هزینه‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری همان کارمزد معاملاتی است؟
هر صندوق سرمایه‌گذاری برای این‌که بتواند به ارائه خدمت و مدیریت منابع سرمایه‌گذاران خود بپردازد، نیازمند صرف هزینه‌های مختلفی در این مسیر است. در ادامه میتوانید بخشی از عناوین این هزینه‌ها را مشاهده کنید:
هزینه تاسیس
هزینه‌های برگزاری مجامع صندوق
کارمزد مدیر صندوق
کارمزد ارزیابی عملکرد صندوق
حق‌الزحمه حسابرس
حق پذیرش و عضویت در کانون
کارمزد متولی صندوق
هزینه‌های دسترسی به نرم‌افزار و خدمات پشتیبانی
این اقلام هزینه‌ای از محل دارایی‌های تحت مدیریت صندوقها پرداخت شده و با کارمزدی که در زمان معامله صندوقها پرداخت می‌شود، متفاوت است. البته هزینه‌های مورد اشاره تنها برخی از هزینه‌هایی هستند که ممکن است از محل دارایی‌های صندوقها پرداخت شوند. جزئیات این اقلام هزینه‌ای در امیدنامه هر صندوق در سایت صندوق مربوطه وجود دارد. برای مثال جزئیات این هزینه‌ها در امیدنامه صندوق سهامی «ثروت داریوش» بدین شرح است.
کارمزد صندوق‌های سرمایه‌گذاری
همان‌طور که اشاره کردیم سرمایه‌گذاری و خریدوفروش صندوق‌های سرمایه‌گذاری مانند تمامی ابزارهای حاضر در بازار سهام نیازمند پرداخت هزینه‌ای تحت‌عنوان کارمزد است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری از لحاظ نحوه خریدوفروش و معامله به دو دسته قابل معامله در بورس (ETF) و صدور و ابطالی تقسیم‌بندی می‌شوند. صندوق‌های قابل معامله در بورس نوعی از صندوقها هستند که در تابلوی معاملاتی بازار سهام قابلیت خریدوفروش داشته و به همین دلیل درجه نقدشوندگی آن‌ها بالاتر از صندوق‌های صدور و ابطالی است.
دسته دیگر صندوقها که به‌عنوان صندوق‌های صدور و ابطالی شناخته می‌شوند، صندوق‌هایی هستند که خریدوفروش آن‌ها عمدتا با مراجعه به سایت صندوق صورت می‌گیرد. روند خرید واحدهای این صندوقها به‌عنوان صدور واحد و فروش آن‌ها نیز به‌عنوان ابطال واحد شناخته می‌شود. میزان کارمزد معاملاتی در این صندوقها متفاوت از صندوق‌های ETF است.
کارمزد معاملاتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری ETF
کارمزد معاملاتی صندوق‌های ETF براساس ترکیب دارایی آن‌ها متفاوت است. صندوقها در یک ترکیب کلی براساس ترکیب دارایی به سه دسته صندوق‌های درآمد ثابت، مختلط و سهامی طبقه‌بندی می‌شوند. هر یک از صندوق‌های مورد اشاره نرخ کارمزد معاملاتی متفاوت و منحصربه‌فرد خود را دارند.
در ادامه به بررسی کارمزد معاملاتی صندوق‌های ETF براساس ترکیب دارایی آن‌ها می‌پردازیم.
کارمزد معاملاتی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی ETF
صندوق‌های سهامی ETF دسته‌ای از صندوقها هستند که اکثر منابع تحت مدیریت خود را (حداقل ۷۰درصد) در سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند و در تابلوی بورس قابلیت خریدوفروش دارند. کارمزد خرید این صندوقها ۰/۱۱۶درصد از ارزش خرید و کارمزد فروش آن‌ها نیز ۰/۱۱۸۷۵درصد از ارزش فروش آن‌ها است.
در مجموع خریدوفروش این صندوقها شامل کارمزد ۰/۲۳۴۷۵درصدی می‌شود. در تصویر زیر میتوانید جزئیات این کارمزد را مشاهده کنید.
برای درک بهتر این درصد کارمزد فرض کنید شخصی ۱۰ میلیون تومان صندوق سهامی را خریداری کرده باشد. میزان کارمزد خرید این سرمایه‌گذار دوازده هزار تومان خواهد بود.در صورتی که مبلغ فروش واحدهای این سرمایه‌گذار پانزده میلیون تومان باشد کارمزد فروش آن هجده هزار تومان خواهد شد.
در مجموع کارمزد خریدوفروش این سرمایه‌گذار ۳۰ هزار تومان خواهد شد که عدد ناچیزی است. وجود درصدهای کارمزدی ثابت، سقف مشخص نیز برای کارمزد هر یک از نهادهای دریافت‌کننده این کارمزد وجود دارد. در ادامه میتوانید سقف کارمزد انجام معاملات در صندوق‌های سهامی ETF را مشاهده کنید.
وجود این سقف مبلغی کارمزد معاملات در صندوق‌های سهامی جذابیت این ابزارها را برای سرمایه‌گذاران، به‌ویژه سرمایه‌گذاران عمده بیش از پیش افزایش می‌دهد.
کارمزد معاملاتی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط ETF
صندوق‌های مختلط یکی دیگر از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری حاضر در بازار سهام هستند. این دسته از صندوقها چینش منابع خود را به‌صورت ۶۰ – ۴۰ تنظیم می‌کنند. این ترکیب منابع به این معنی است که این صندوقها ۴۰درصد منابع خود را در سهام و ۶۰درصد آن را در ابزارهای درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند. در صورتی که چشم‌انداز بازار سهام نزولی باشد، درصد یادشده می‌تواند بالعکس شده و به‌صورت ۶۰درصد ابزار درآمد ثابت و ۴۰درصد سهام تغییر کند.
کارمزد خریدوفروش این دسته از صندوقها درمجموع ۰.۱۲۶۸۷۵درصد ارزش معامله خریدوفروش آن‌ها است. از این مقدار ۰.۰۶۰۷۵درصد آن کارمزد خرید و ۰.۰۶۶۱۲۵درصد آن نیز مربوط به کارمزد فروش این صندوقها است. در ادامه میتوانید جزئیات کارمزد خریدوفروش این صندوقها را مشاهده کنید.
برای درک کارمزد در این صندوقها نیز مشابه صندوق‌های سهامی مثالی را ذکر می‌کنیم. فرض کنید ده میلیون تومان از واحدهای یک صندوق مختلط ETF را خریداری کرده‌اید. کارمزد خرید این صندوق برای سرمایه‌گذار شش هزار تومان خواهد شد. در صورتی که مبلغ فروش سرمایه‌گذار برای واحدهای ذکر شده ۲۰ میلیون تومان باشد، کارمزد فروش سرمایه‌گذار سیزده هزار تومان خواهد شد.
همان‌طور که مشاهده می‌کنید کارمزد خریدوفروش صندوقها نسبت به سایر ابزارها بسیار کمتر است. مشابه صندوق‌های سهامی این دسته از صندوقها نیز سقف کارمزد مشخصی برای هر یک از ارکان دریافت‌کننده کارمزد خود دارند. در ادامه میتوانید سقف مبلغی این کارمزد را مشاهده کنید.
همان‌طور که مشاهده کردید این صندوقها کارمزد معاملاتی و همچنین سقف مبلغی کارمزد به‌مراتب کمتری نسبت به صندوق‌های سهامی دارند.
کارمزد معاملاتی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت ETF
صندوق‌های درآمد ثابت همان‌طور که از نام آن‌ها پیدا است، دسته‌ای از صندوقها هستند که بایستی حداکثر منابع خود را در ابزارهای درآمد ثابت (اعم از گواهی سپرده، اوراق قرضه و…) سرمایه‌گذاری کرده و درآمد ثابت و مستمری را برای سرمایه‌گذاران خود به ارمغان آورند. کارمزد معاملاتی این صندوقها با توجه به ماهیت آن‌ها نسبت به سایر صندوقها کمتر است.
مجموع کارمزد خریدوفروش واحدهای این صندوقها ۰.۰۳۷۵درصد از ارزش معامله خریدوفروش آن‌ها است. کارمزد خرید این صندوقها ۰.۰۱۸۷۵درصد از ارزش سفارش خرید و کارمزد فروش آن‌ها نیز ۰.۰۱۸۷۵درصد از ارزش سفارش فروش آن‌ها است. در ادامه میتوانید جزئیات کارمزد خریدوفروش این دسته از صندوقها را مشاهده کنید.
برای درک بهتر میزان کارمزد پرداختی در صندوق‌های ETF درآمد ثابت به این مثال توجه کنید. شخصی که مبلغ ده میلیون تومان از این صندوقها را خریداری کرده باشد، مبلغ ۱۸۷۵ تومان کارمزد خرید می‌پردازد. در ادامه در صورتی که ارزش واحدهای صندوق فوق در زمان فروش به دوازده میلیون تومان افزایش یابد، کارمزد فروش به ۲۲۵۰ تومان افزایش خواهد یافت. در مجموع کارمزد خریدوفروش این صندوقها برای خریدار تقریبا معادل چهار هزار تومان خواهد بود.
سقف مبلغی کارمزد نهادهای دریافت‌کننده کارمزد در این صندوقها نیز مشابه کارمزد معاملاتی آن‌ها از همه صندوق‌های دیگر کمتر است. در ادامه میتوانید سقف مبلغی کارمزد این صندوقها را مشاهده کنید.
کارمزد خریدوفروش صندوق‌های کالایی ETF
صندوق‌هایی کالایی یکی دیگر از انواع صندوق‌های حاضر در بازار سرمایه هستند. هدف نهایی این صندوقها رهگیری و دنبال کردن نوسانات یک کالا در قالب صندوقشان است. برای مثال صندوق‌هایی کالایی مبتنی بر طلا نوعی از این صندوقها هستند که عمده دارایی‌های خود را در طلا سرمایه‌گذاری کرده و نوسانات قیمتی این کالا را دنبال می‌کنند. کارمزد خریدوفرش صندوق‌های کالایی مبتنی‌بر طلا به‌ترتیب برای سفارش خریدوفروش ۰.۱۲۵ و ۰.۱۲۵درصد از ارزش سفارش خریدوفروش آن‌ها است.
در خصوص صندوق‌های کالایی غیر طلا، میزان کارمزد یادشده متفاوت است و به‌ترتیب برای سفارش خریدوفروش آن‌ها ۰.۲۴ و ۰.۲۴درصد از ارزش سفارش خریدوفروششان است.
کارمزد خریدوفروش صندوق‌های صدور و ابطالی
همان‌طور که گفتیم خریدوفروش واحدهای صندوق‌های صدور و ابطالی از طریق سایت این صندوقها صورت گرفته و متفاوت از صندوق‌های ETF است. به همین دلیل مقدار کارمزد و نحوه محاسبه آن با صندوق‌های ETF متفاوت است. حتی در برخی صندوقها ممکن است خریدوفروش آن‌ها فاقد کارمزد معامله بوده و نیازمند پرداخت هزینه‌ای تحت‌عنوان کارمزد نباشند.
برای متوجه شدن از میزان کارمزد دقیق این صندوقها باید به امیدنامه هر صندوق که در سایت صندوق مربوطه وجود دارد، مراجعه کرده تا بتوان میزان دقیق کارمزد صندوق را متوجه شد؛ اما بااین‌حال این صندوقها دو نوع کارمزد متفاوت از سرمایه‌گذاران خود اخذ می‌کنند. در ادامه به بررسی این دو نوع کارمزد می‌پردازیم.
- کارمزد ثابت: این کارمزد به قیمت صدور و ابطال واحد صندوقها اضافه شده و نیازی به پرداخت هزینه اضافی از سوی سرمایه‌گذار نیست. رویه ثابت و مشخصی نیز برای تعیین میزان این کارمزد وجود ندارد و می‌توان با مطالعه امیدنامه صندوق از میزان دقیق آن مطلع شد.
- کارمزد متغیر: نوع دیگر کارمزد صندوق‌های صدور و ابطالی کارمزد متغیر آن‌ها است. این کارمزد براساس مولفه‌های گوناگونی مانند مدت زمان سرمایه‌گذاری در واحدهای صندوق توسط سرمایه‌گذاران محاسبه و اعلام می‌شود. معمولا میزان کارمزد متغیر با افزایش مدت زمان سرمایه‌گذاری افراد در آن‌ها کاهش یافته و در صورت افزایش آن به یک مقدار خاص، (برای مثال دو ماه) حتی صفر نیز می‌شود.
- برای اطلاع از میزان و نحوه محاسبه این کارمزد نیز باید به امیدنامه صندوق مراجعه کرد.
سخن آخر
کارمزد معاملاتی در کنار هزینه‌های اختصاصی هر صندوق که از منابع تحت مدیریت صندوقها کاسته می‌شود، ازجمله هزینه‌های معاملاتی است که در هنگام خرید یک صندوق به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌شود. شناخت این فاکتور و در نظر گرفتن آن در هنگام انتخاب یک صندوق سرمایه‌گذاری، ازجمله کارهایی است که افراد در هنگام انتخاب یک صندوق سرمایه‌گذاری مناسب بایستی انجام دهند.
لحاظ نمودن این فاکتور به‌ویژه در انتخاب یک صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت امری بسیار مهم و حیاتی است.
شما میتوانید برای درک بهتر این مقاله در کلاس تحلیل بنیادی با تمرکز بر مدلسازی مالی، شرکت کنید.
