جهانگیر شرقی نکات ایجاد سبد متنوع
یکی از جملات معروفی که اکثراً درباره بورس شنیده‌اند، این است که: “همه تخم مرغ‌های خود را در یک سبد قرار ندهید”. این جمله بسیار ساده، یک اصل خدشه‌ناپذیر در سرمایه‌گذاری و مدیریت پرتفو است. اما آیا این اصل به راحتی قابل اجرا است؟ از هر صنعت باید حتماً سهم بخریم؟ در همه گزینه‌های موجود باید سرمایه‌گذاری کنیم؟
این جمله ساده (قرار دادن تخم مرغ‌ها در سبدهای مختلف)، به سادگی قابل اجرا نیست، اما در صورت اجرا و رعایت آن، به سادگی می‌تواند سرمایه‌گذار را از خطرات زیادی نجات دهد.
در این مقاله قصد داریم به نکات ایجاد سبد متنوع بپردازیم، موارد ضروری برای متنوع سازی پرتفو را نام ببریم. و علت اهمیت متنوع‌سازی پرتفو را تشریح کنیم.
سبد سرمایه‌گذاری متنوع
به طور خلاصه می‌توان متنوع سازی پرتفو را این‌گونه تعریف نمود:
تنوع‌بخشی به پرتفو، یکی از اولین استراتژی‌های سرمایه‌گذاری است. هدف از این امر، مدیریت ریسک سبد دارایی‌ها است. سرمایه‌گذاران بهتر است به جای متمرکز کردن پول‌شان در سهام یک شرکت، صنعت و سایر دارایی‌های سرمایه‌ای، سرمایه‌گذاری خود را در طیف وسیعی از اوراق بهادار و سرمایه‌گذاری‌ها پخش کنند.
وقتی پول خود را بین شرکت‌های بزرگ و کوچک، صنایع داخلی یا صادراتی، اوراق قرضه و … تقسیم می‌کنید، از خطر نگهداری همه تخم‌های خود در یک سبد جلوگیری می‌کنید. اگر یک سبد از دستتان افتاد، یا ضربه سختی به آن خورد و همه تخم مرغ‌های آن سبد شکست، لااقل سبدهای دیگری هم دارید که باقی تخم‌ها در آن سالم باشند!
برای به حداقل رساندن ریسک سرمایه‌گذاری، به ایجاد تنوع نیاز داریم. این تنوع هم باید در گزینه‌های سرمایه‌گذاری باشد و هم در مدیریت سرمایه‌گذاری. اگر دانش کاملی از آینده داشتیم، می‌توانستیم به سادگی یک یا چند مورد از بهترین سرمایه‌گذاری‌ها را انتخاب کرده و عملکردی عالی داشته باشیم. اما متأسفانه این مقدور نیست!
از آنجایی که آینده بسیار نامشخص است و بازارها و رفتار مصرف‌کنندگان همواره در حال تغییر است، ما نمی‌توانیم گزینه‌هایی قطعی برای سرمایه‌گذاری سودده داشته باشیم. ممکن است فروش و سود شرکتی تا مدت‌ها مثبت و صعودی باشد، اما با وقوع اتفاقاتی در سودسازی شرکت، رشد و ارزش ذاتی سهام آن کاهش یابد؛ اتفاقات منفی همچون عدم تأمین مواد اولیه لازم، تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان و … .
بنابراین بهتر است سرمایه خود را میان سهام شرکت‌ها و دارایی‌های متفاوتی که در معرض خطرات یکسانی قرار ندارند تقسیم نموده، تا به این طریق ریسک سرمایه‌گذاری خود را به حداقل برسانیم. این عمل را در ادبیات مالی، متنوع‌سازی یا تنوع بخشیدن به پرتفوی می‌نامیم.
هدف اصلی متنوع‌سازی پرتفو، زیاد کردن بازده نیست، بلکه محدود کردن ریسک است.
انواع ریسک و متنوع‌سازی پرتفو
به طور کلی 2 نوع ریسک برای بازار سرمایه (و همه بیزنس‌های دیگر) وجود دارد:
1. ریسک سیستماتیک
2. ریسک غیرسیستماتیک
به طور ساده می‌توان گفت که ریسک سیستماتیک مربوط به ذات بازار است. اسم این ریسک دقیقاً بیانگر ماهیت آن است، سیستماتیک، یعنی برای سیستم. تا وقتی سیستم وجود دارد، این ریسک هم وجود دارد. این ریسک به استراتژی و فعالیت سرمایه‌گذاران ارتباطی ندارد و توسط سرمایه‌گذاران قابل حذف و مدیریت نیست.
از ریسک سیستماتیک با نام‌های دیگری چون “ریسک بازار”، “ریسک غیرقابل حذف” و “ریسک غیرقابل اجتناب” نیز یاد می‌شود. تحریم، جنگ، تغییر نرخ بهره، تغییرات آب و هوایی، تورم و رکود چند مورد از ریسک‌های سیستماتیک هستند. این ریسک‌ها در دلِ بازار جای دارند و بخشی از آن هستند. تا وقتی بازار و اقتصاد هست، ریسک سیستماتیک نیز وجود دارد.
ریسک سیستماتیک با متنوع‌سازی پرتفوی سهام حذف نمی‌شود. تنها می‌توان کمی از اثرات آن کاست. راه کاهش این نوع ریسک، استفاده از ابزارهای پوشش ریسک (خرید اوراق قرضه، استفاده از قراردادهای اختیار معامله و آتی و …) و تخصیص دارایی (سرمایه‌گذاری در بازارهای متفاوتی همچون سهام، ملک، طلا و …) است.
طبیعتاً این کار باعث کاهش بازده مورد انتظار خواهد شد، اما در عوض می‌تواند از اثر ضربه ریسک سیستماتیک بر پرتفوی سرمایه‌گذار بکاهد.
برای تعیین میزان ریسک سیستماتیک یک سهم (و سایر اوراق بهادار)، می‌توان ضریب بتای آن را آنالیز کرد. ضریب بتا به تعیین ثبات و نوسان یک سهم در مقابل تغییرات کلی بازار می‌پردازد. هرچه بتای یک سهم بالاتر از 1 باشد، یعنی این سهم نوسان بیشتری نسبت به کلیت بازار دارد. پس از ثبات کمتری برخوردار است و ریسک سیستماتیک آن بیشتر است.
هرچه ضریب بتا کمتر از 1 باشد، یعنی وابستگی کمتری نسبت به کلیت بازار (شاخص کل) دارد. پس ثبات بیشتری داشته و ریسک سیستماتیک آن کمتر است. اگر هم بتا 1 باشد، یعنی دقیقاً ریسک و نوسان سیستماتیک این اوراق بهادار با بازار یکسان است.
ریسک غیرسیتماتیک 2 نوع است: 1. ریسک ناشی از عملکرد سرمایه‌گذار 2. ریسک مربوط به سهم و صنعت. هیچ کدام از ریسک‌های غیرسیستماتیک، ناشی از ماهیت سیستم و بازار نیست. این ریسک را “ریسک قابل اجتناب” و “ریسک مشخص” نیز می‌نامند. ضعف مدیریت شرکت، عدم موفقیت در بازاریابی و فروش، افزایش هزینه‌های داخلی شرکت، استراتژی اشتباه سبدگردان و کاهش سود پرتفوی برخی از این نوع ریسک هستند.
وقتی از ایجاد تنوع در پورتفو برای کاهش ریسک حرف می‌زنیم، منظور کاهش ریسک غیرسیستماتیک است. اگر متنوع‌سازی در پرتفو به خوبی رعایت شده باشد، ریسک غیرسیستماتیک بسیار کم خواهد شد.
تخصیص دارایی (Asset Allocation)
تخصیص دارایی به این موضوع اشاره دارد که سرمایه‌گذار نباید تمام پولش را صرفاً در یک بازار سرمایه‌گذاری کند. به عنوان مثال نباید صرفاً در بازار سرمایه فعالیت کرد، باید بخشی از پرتفوی سرمایه‌گذاری را در بازارهای دیگر نیز قرار داد، به عنوان مثال مِلک، طلا، دلار و … .
به این دلیل که هم بتوان از رشد باقی بازارها استفاده کرد و هم همبستگی پرتفوی سرمایه‌گذاری به یک بازار خاص را محدود کرد. به این طریق زمانی که بازار سهام صعودی است، سرمایه‌گذار از رشد آن استفاده می‌کند، زمانی هم که بازار ملک صعودی است، از رشد قیمت ملک منفعت می‌برد. بنابراین تخصیص دارایی هم یکی از راهکارهای ایجاد سبد متنوع است و دقیقاً همان منافع را در پی دارد.
امروزه بازارهای جدیدی نیز وجود دارد که می‌توان در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرد، بازاری مانند رمزارز ها. طبیعتاً هرچه بازاری جدیدتر باشد، آشنایی مردم با آن کمتر است و این دقیقاً یکی از عوامل و تعاریف ریسک است؛ ناشناس بودن بازار، عدم قطعیت، ندانستن مفهوم و کارکرد آن.
بنابراین اگر شخص تازه‌کاری قصد دارد بخشی از سرمایه خود را مثلاً به بازار رمزارز تخصیص دهد، باید بخش بسیار کمی را در این بازار قرار دهد، زیرا او آگاهی نسبت به این بازار ندارد، بنابراین ریسک این بازار برای او بسیار زیاد است. همچنین نسبت ریسک به ریوارد را حتماً رعایت کند و به حد سود و حد ضرر پایبند باشد.
در این مقاله قصد نداریم به تخصیص دارایی و راهکارهای آن بپردازیم و تمرکزمان صرفاً بر متنوع سازی پرتفوی سهام است.
طبقه‌های دارایی (Asset Class)
راهکارهای متنوع سازی مختلفی وجود دارد، اما مخرج مشترک تمام آن‌ها اقدام به سرمایه‌گذاری در طیفی از طبقات مختلف دارایی است. یک طبقه دارایی (Asset Class) چیزی نیست جز گروهی از گزینه‌های سرمایه‌گذاری با ویژگی‌های یکسان فعالیت و دارای ریسک و بازده مشابه.
معمولاً کلاس‌های دارایی بازار سرمایه را 3 مورد برمی‌شمارند:
طبقه یا کلاس دارایی سهام شامل این موارد است: سهام شرکت‌ها، حق تقدم و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک.
کلاس دارایی بعدی مربوط به اوراق قرضه است: اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی، اوراق مرابحه و اوراق سلف.
کلاس دیگر دارایی، مربوط به ابزار مشتقه است. آیتم‌های این کلاس شامل قرارداد آتی (Future)، قرارداد اختیار معامله (Option)، پیمان آتی (Forward Contract) و قرارداد معاوضه (Swap) می‌باشند.
سهام و اوراق قرضه 2 طبقه از دارایی‌های پیشرو هستند، که بیشترین سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه روی این 2 کلاس صورت می‌گیرد. وقتی صحبت از تنوع پرتفو به میان می‌آید، یکی از تصمیمات کلیدی سرمایه‌گذاران این است که چه مقدار سرمایه در سهام و در مقابل چه مقدار در اوراق قرضه سرمایه‌گذاری کنند.
متنوع‌سازی پرتفو
همان‌طور که پیش از این گفتیم، در کلاس سهام، 3 نوع اوراق بهادار وجود دارد: سهام، حق تقدم و صندوق سرمایه‌گذاری.
حق تقدم ها اصطلاحاً دارای بازی مخصوص خود هستند. حق هر سهم با دیگری متفاوت است. از طرف دیگر برخی می‌خواهند در افزایش سرمایه شرکت کنند و بعضی می‌خواهند آن را معامله کنند. بنابراین معامله روی حق تقدم به هیچ عنوان به افراد تازه وارد پیشنهاد نمی‌شود. در اینجا هم آن را جزو گزینه‌های متنوع سازی‌پرتفو به حساب نمی‌آوریم.
کلاس دارایی مهم دیگر، اوراق قرضه است، شامل اوراق مشارکت، مرابحه، اسناد خزانه و … . ویژگی مهم این اوراق این است که درآمد و بازدهی ثابت دارند. به عنوان مثال سرمایه‌گذار یکی از این اوراق را می‌خرد و تا تاریخ سررسید نگهداری کرده و در ازای آن مبلغی به عنوان سود ثابت دریافت می‌کند. یا اوراقش را زودتر از سررسید در بازار می‌فروشد و سود ثابتی نسبت به زمان نگهداری این اوراق به او می‌رسد.
خوشبختانه یکی از انواع صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های درآمد ثابت است. بسیاری از این صندوق‌ها به صورت ETF و قابل‌معامله در بورس هستند. اکثر دارایی این صندوق‌ها در اوراق قرضه و سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌شوند. بنابراین سود ثابت و معمولاً روزشمار دارند.
بنابراین برای متنوع سازی پرتفو توسط اوراق قرضه، الزامی نیست که سازوکار و انواع آن‌ها را بدانیم و آن‌ها را خریداری کنیم. می‌توانیم با این بخش از سرمایه، واحدهای یک صندوق درآمد ثابت را در بورس بخریم.
پس ابزار متنوع سازی سبد بورسی به 2 مورد می‌رسد: سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری (درآمد ثابت و سایر)
اگر سرمایه‌گذار بتواند متنوع‌سازی مناسبی انجام دهد، همبستگی یا چسبندگی سهام او با کلیت بازار، پایین خواهد آمد. منظور از همبستگی با بازار، همان ضریب بتا است. بتای صندوق‌های درآمد ثابت نزدیک به صفر است.
یعنی صندوق درآمد ثابت تقریباً هیچ همبستگی با شاخص و بازار ندارد. هر حرکتی که بازار داشته باشد (نزولی، راکد و صعودی)، این صندوق‌ها راه خود را می‌روند و سود تقریباً ثابتی به سهام‌داران می‌دهند.
اما بتای سهم‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری دیگر، معمولاً صفر نیست، یعنی در هر صورت مقداری همبستگی با کلیت بازار خواهند داشت. ممکن است بتای آن کمتر از 1 باشد و میزان وابستگی سهم و صندوق به شاخص اندک باشد. یعنی مثلاً اگر کلیت بازار 10% ریزش کند، این صندوق کمتر از 10% ریزش خواهد داشت. اگر هم شاخص 10% رشد کند، رشد این صندوق کمتر از 10% است.
متنوع سازی پرتفو با سرمایه‌گذاری غیرمستقیم
با پیشرفت تکنولوژی، آشنایی بیشتر مردم با بورس و افزایش محبوبیت آن میان مردم، روز به روز به تعداد شرکت‌های فعال در زمینه بورس افزوده می‌شود. تا سال‌ها پیش اکثریت جامعه حتا اسم بورس را هم نشنیده بودند، اما امروزه کمتر کسی پیدا می‌شود که هیچ شناختی از بورس و سهام نداشته باشد.
اصولاً عده زیادی هستند که به ماهیت بورس و سوددهی آن علاقه دارند، اما به هر دلیلی امکان آموختن و پیگیری هر روزه آن را ندارند. بهترین توصیه به این گروه، استفاده از سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس است.
سرمایه‌گذاری غیرمستقیم به این معنی است که افراد می‌توانند در بورس سرمایه‌گذاری کنند، بدون این‌که نیاز باشد شخصاً و به تنهایی این کار را انجام دهند. یکی از بهترین روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، استفاده از خدمت سبدگردانی است.
سبدگردان با در اختیار گرفتن مدیریت سرمایه شخص، به جای او شروع به خرید و فروش سهام و سرمایه‌گذاری در بورس می‌نماید. نکته مهم این‌که سبدگردان قانونی به هیچ عنوان حق برداشت یا جابه‌جایی پول سرمایه‌گذار را ندارد.
سبدگردان قانونی و دارای سابقه شفاف و مثبت، از جمعی متخصصان حوزه بورس و اقتصاد تشکیل شده، که توانایی و علم مدیریت سرمایه را دارند. سبدگردان به صورت اصولی سرمایه‌گذاری می‌کند، مدیریت ریسک و سرمایه و متنوع سازی پرتفو را به خوبی انجام می‌دهد. زیرا منفعت سبدگردان هم در گرو کسب سود مناسب پرتفوی سرمایه‌گذار است.
سبدگردان از طریق سامانه به خصوص و کد PRX که زیر نظر سازمان بورس و نهادهای نظارتی است، صرفاً حق مدیریت و خرید و فروش سهام را دارد. متأسفانه در این سال‌های اوج بورس، بسیاری افراد و مؤسسات به اسم سبدگردانی اقدام به کلاهبرداری از سهام‌داران و مردم عادی کردند.
حتماً قبل از قرارداد بستن با سبدگردان، مجوزها و تأییدیه‌های سازمان بورس را از سبدگردان بخواهید. از طریق این سایت که متعلق به سازمان بورس است، می‌توانید نهادهای مالی قانونی که در حوزه بورس فعال هستند را مشاهده کنید. در حال حاضر فقط 101 شرکت سبدگردانی مجوز فعالیت دارند.
تصویر زیر مربوط به اطلاعات سبدگردانی فارابی در سایت نهادهای مالی مجاز بورس است. این سبدگردانی یکی از زیرمجموعه‌های اصلی کارگزاری فارابی است:
مجموعه فردانامه به مدیریت آقای حسن کاظم‌زاده، با همکاری سبدگردانی فارابی اقدام به مدیریت سبد علاقه‌مندان می‌نماید. اما قبل از این کار، حتماً از مشاوره رایگان فردانامه استفاده کنید و پاسخ تمام شبهات و سؤال‌های خود را از ما بخواهید.
در صورت کسب اطمینان و گرفتن پاسخ سؤالات خود، کافی است فرم سبدگردانی را پر کرده یا با شماره 88385208-021 تماس بگیرید، تا مجموعه فردانامه باقی کارهای لازم را در کنار شما انجام دهد.
متنوع سازی از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری
به طور خلاصه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک توسط شرکت‌هایی اداره می‌شوند که تمام مجوزهای حرفه‌ای مربوطه را دارا هستند. این صندوق‌ها با پولی که سرمایه‌گذاران در آن می‌گذارند، اقدام به سرمایه‌گذاری حرفه‌ای و اصولی در بورس می‌نمایند. به این طریق خریداران واحدهای این صندوق، به طور غیرمستقیم در بورس سرمایه‌گذاری کرده و از مزایای آن بهره‌مند می‌شوند.
خوشبختانه صندوق‌های سرمایه‌گذاری متنوعی امروزه در بازار سرمایه ایران فعال است. این صندوق‌ها در بخش‌های مختلفی فعالیت می‌کنند و دارای انواع گوناگونی هستند: صندوق‌های سهامی، درآمد ثابت، مختلط، صندوق‌های بر پایه طلا، اهرمی، صندوق‌های مبتنی بر مسکن و … .
محدودیت زمان، علم و بودجه افراد، می‌تواند ایجاد تنوع در پرتفو را دشوار کند. این چالش دلیل اصلی محبوبیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک میان سرمایه‌گذاران است. سرمایه‌گذاری از طریق خرید واحدهای یک صندوق سرمایه‌گذاری، از مناسب‌ترین و ارزان‌ترین راهکارهای تنوع بخشیدن به سرمایه‌گذاری است.
این صندوق‌ها نه تنها برای سرمایه‌گذاران نوپایی که قصد دارند از طریق سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس باشند جذاب است، بلکه یکی از ابزارهای بسیار مفید برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای نیز می‌باشد. سهام‌داران می‌توانند توسط سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، متنوع سازی پرتفو را به بهترین شکل انجام دهند.
از طرف دیگر به دلیل حوزه‌های متفاوت فعالیت صندوق‌ها، سهام‌داران می‌توانند در بازارهایی به غیر از سهام نیز فعال باشند، مانند طلا و مسکن. روز به روز به تعداد این صندوق‌ها و حوزه کاری آن‌ها افزوده می‌شود. دولت و سازمان بورس بیان کرده‌اند به زودی صندوق‌هایی مبتنی بر ارز و مسکن هم تشکیل خواهد شد، که این خبری بسیار عالی برای بازار سرمایه و مردم علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری است.
سخن آخر
تنوع بخشی یکی از مهم‌ترین مفاهیم برنامه‌ریزی مالی و مدیریت سرمایه است. ایده کلی متنوع سازی بسیار ساده است: با سرمایه‌گذاری در گزینه‌های مختلف، ریسک پرتفو کم می‌شود. به جای این‌که تمام پول را در یک یا چند دارایی معدود قرار دهید، سرمایه خود را در دارایی‌های متفاوت پخش کرده تا در معرض خطر کمتری باشید.
یکی از مهم‌ترین چیزها در بازار سرمایه، بقا در بازار است. بقا و دوام شاید حتی مهم‌تر از سود کردن باشد! و رعایت اصول سرمایه‌گذاری یکی از عواملی ست که به بقای سرمایه‌گذار کمک می‌کند. و یکی از اولین اصول مدیریت سرمایه، تنوع‌بخشی به پرتفو است.
