حجم مبنا یکی از چهارچوب‌هایی است که برای حفظ امنیت معاملات در بورس ایران و نیز جلوگیری از نوسانات شدید قیمت، توسط نهادهای قانون گذار بازار سرمایه طراحی شده است تا معامله گران و سرمایه گذاران در چارچوبی قابل اطمینان بتوانند انواع معاملات را در بازار سرمایه انجام دهند.
به طور کلی، در بازارهای سرمایه گذاری، نهادهای قانون گذار همیشه به دنبال طراحی بستری برای انجام معاملات هستند که بتوانند با اجرای این بسترهای مناسب معاملاتی و سازوکارهای ویژه، جلوی مداخلات افراد فرصت طلب و دست‌کاری قیمت‌ها توسط معامله گران سوءاستفاده‌گر را بگیرند و سبب شوند تا افراد معامله گر و سرمایه گذاران در بستری امن، سرمایه گذاری کنند و با کاهش یا افزایش ناگهانی و بیش از اندازه قیمت‌ها، مواجه نشوند.
همواره نیز این سازوکارها برای بسترهای معاملاتی مختلف، طراحی و تعیین می‌شوند تا علاوه بر جلوگیری از نفوذ افراد سوءاستفاده‌گر در روند طبیعی چرخه معاملات و ایجاد نوسانات غیر معمول قیمت در بازار سرمایه و ضرر کردن بسیاری از سرمایه گذاران، معاملات نیز روند طبیعی خود را پیش بگیرند و بدون ایجاد مشکل، بازار سرمایه‌ای امن را برای افراد سرمایه گذار فراهم آورند.
در تمامی بازارهای مالی رسمی در جهان، نهادهای قانون گذار قوانینی را برای حفظ امنیت و سلامت معاملات تعیین می‌کنند. در بازار سرمایه ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار ایران به عنوان نهاد نظارتی و مجری قانون در این حوزه فعالیت می‌کند. از زیرمجموعه‌های این سازمان، شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران و نیز فرابورس ایران می‌باشند که تحت قوانین و نظارت این سازمان، مشغول فعالیت می‌باشند.
همان طور که قبلاً نیز گفتیم، حجم مبنا یکی از سازوکارهایی است که نهادهای قانون گذار بازار سرمایه ایران، برای جلوگیری از نوسانات شدید قیمت در بازار و نیز مداخله افراد سوءاستفاده‌گر، طراحی کرده‌اند.
در این مقاله قصد داریم به موضوع حجم مبنا بپردازیم و جزئیات مهم در این زمینه را نیز بررسی کرده و توضیح دهیم تا با اطلاعات کامل از سازوکار بورس ایران، اقدام به معامله در این بازار کنید. در حقیقت، برای سرمایه گذاری و معامله در بورس ایران، لازم است که حتماً با اصطلاح و مفهوم حجم مبنا آشنا شوید چرا که یکی از مهم‌ترین سازوکارهای بازار سرمایه ایران است.
حجم مبنا در بورس ایران
یکی از ابزارهایی که از سال 82، در زمان تصدی دکتر حسین عبده تبریزی، برای کمک به حفظ آرامش در معاملات سهام در بازار سرمایه ایران از آن استفاده می‌شود، حجم مبنا است. این ابزار به گونه‌ای طراحی شده است که جلوی نوسانات شدید قیمت در سهام مختلف را می‌گیرد. می‌توان این طور گفت که کاربرد اصلی حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی سهام مختلف در بازار سرمایه ایران می‌باشد.
حجم مبنا فقط در بورس تهران به کار گرفته شده است و اندازه آن نیز، به صورت اتومات از طریق سامانه معاملات محاسبه می‌شود و هیچ نوع شخصیت حقیقی و یا حقوقی در تعیین میزان آن نقشی ندارد.
همان طور که گفتیم، کاربرد اصلی حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی سهام می‌باشد؛ پس برای آن که بتوانید درک درستی از نحوه کارکرد حجم مبنا داشته باشید، ابتدا باید با مفهوم قیمت پایانی آشنا شوید که در ادامه، توضیح مختصری در مورد آن می‌دهیم.
قیمت پایانی چیست؟
به طور کلی، قیمت پایانی، قیمتی از نماد معاملاتی است که بر اساس میانگین قیمت وزنی معاملات در روز، تعیین می‌شود. به بیانی دیگر، بر اساس وزن و حجم معاملاتی که نماد در قیمت‌های مختلف در طول روز داشته است، میانگین گیری می‌شود و قیمت پایانی برای نماد لحاظ می‌شود. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، این است که حجم مبنا، تعیین کننده حداقل وزن معاملات در یک نماد است تا میانگین قیمت وزنی معاملات در نماد، به عنوان قیمت پایانی برای آن تعیین شود.
به عبارتی دیگر، در صورتی که میزان حجم کل معاملات روز یک نماد، به عدد حجم مبنا نماد برسد، میانگین قیمت وزنی معاملات نماد در آن روز، به عنوان قیمت پایانی برای نماد در نظر گرفته می‌شود و در صورتی که وزن معاملات انجام شده در روز بر روی نماد معاملاتی، کسری از عدد حجم مبنا باشد، میانگین وزنی قیمت معاملات نماد، بر اساس نسبت وزن معاملات به حجم مبنا برای نماد محاسبه شده و به عنوان قیمت پایانی برای نماد در نظر گرفته می‌شود.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشته باشید این است که حجم مبنا در نمادهای معاملاتی بورس تهران، بر اساس یک سری فاکتورهای تعیین کننده، در نظر گرفته می‌شود ولی در نمادهای معاملاتی فرابورس، در برخی از نمادها این حجم مبنا برابر با یک است.
در نمادهای بورس تهران، حجم مبنا برای هر نماد متفاوت بوده و بر اساس فاکتورهای خاصی که هر نماد دارد، مخصوص آن نماد حجم مبنا تعیین می‌شود ولی در فرابورس، در نمادهای معاملاتی حجم مبنا می تواند متفاوت باشد و در برخی نمادها صفر باشد.
این به این معنی می‌باشد که در نمادها فرابورسی با حجم مبنای یک، حتی اگر یک معامله در سهمی انجام شود، میانگین قیمت وزنی برای سهم بر اساس همان یک معامله می‌تواند محاسبه شود و قیمت پایانی بر اساس آن تعیین می‌شود. این در صورتی است که در معاملات بورس تهران، در صورتی که حجم معاملات به عدد حجم مبنا نرسد، قیمت پایانی نماد بر اساس نسبت حجم معاملات به عدد حجم مبنا و بر اساس میانگین وزنی قیمتی معاملات، محاسبه می‌شود. البته باید بدانید که این قوانین تا قبل از سال 98 کاربرد داشت.
دلیل اصلی آن این بود که در نمادهای فرابورسی، به دلیل مارکت کپ یا عمق بازار کمتر شرکت‌های سهامی عام در بازار فرابورس ایران، حجم معاملات کمتر بود و در صورت وجود حجم مبنا با عددی بالا، حرکت قیمت در این بازار با کندی بسیار زیادی مواجه می‌شد ولی از آن جایی که از سال 98 در ایران، بازارهای سرمایه مورد توفیق عموم مردم قرار گرفتند و
سرمایه گذاران بسیاری برای سرمایه گذاری در بورس اقدام کردند، حجم معاملات در نمادهای بورسی و فرابورسی، افزایش چشمگیری پیدا کرد و لذا باید برای نمادهای فرابورسی که اکنون عمق بازار بیشتری پیدا کرده بودند نیز حجم مبنا در نظر گرفته می‌شد تا نوسانات شدیدی متوجه قیمت این نمادها نشود و امنیت معاملات در بازار نیز حفظ شود.
بدین گونه بود که از اسفند سال 98، قوانینی در این خصوص وضع شد و حجم مبنا در نمادهای بورسی تغیر پیدا کرد و در نمادهای فرابورسی نیز، حجم مبنا برای هر نماد به صورت جداگانه در نظر گرفته شد و دیگر تمامی نمادها در این بازار، حجم مبنا برابر با عدد یک ندارند.
مفهوم حجم مبنا
برای تفهیم بهتر معنای حجم مبنا، بهتر است که تعریف ارائه شده در تارنمای بورس اوراق بهادار ایران را بررسی کنید:
“آن تعداد از یک نوع اوراق بهادار که باید در هر روز مورد دادوستد قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ شود.”
به بیانی دیر می‌توان این طور گفت که هدف از تعیین حجم مبنا این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند که نوسانات قیمت سهام در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخصی از سهام شرکت صورت گرفته است و در نتیجه وجود حجم می‌تواند مانع از ایجاد قیمت‌های غیر واقعی و کاذب در بازار شود.
طبق قوانینی که در اسفند ماه سال 98 توسط سازمان بورس و اوراق بهادار ایران وضع شد، برای شرکت‌های موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران، حجم مبنا معادل چهار در ده هزار تعداد سهام شرکت اعمال شود. فرابورس ایران اعلام کرد که حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس، ۵۰ میلیارد ریال و در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است.
همچنین حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر ۱۲۰ میلیارد ریال تعیین شده است و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ میلیارد ریال خواهد بود.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که حجم مبنا در نمادهای بازار سرمایه ایران، پویا و داینامیک است؛ به گونه‌ای که مقدار حجم مبنا ممکن است تغییر کند و سهامداران بهتر است که هر هفته میزان حجم مبنا سهام در سبد خود را چک کنند. میزان حجم مبنا در هر نماد معاملاتی، در آخرین روز معاملاتی هر هفته و بر اساس قیمت پایانی نماد، مورد محاسبه قرار می‌گیرد و برای اولین روز معاملاتی هفته بعد، تعیین می‌شود؛ بنابراین، همان طور که ذکر کردیم، مقدار حجم مبنا برای هر نماد معاملاتی می‌تواند تغییر کند.
باید بدانید که در صورتی که قیمت نماد معاملاتی بالا رود، حجم مبنا کم می‌شود و در صورتی که قیمت نماد نزول پیدا کرده باشد، مقدار حجم مبنا افزایش پیدا می‌کند. این سازوکار به بهترین شکل طراحی شده است تا از دست کاری و دخالت هر فرد سوءاستفاده‌گری در بازار سرمایه جلوگیری شود. همچنین در صورت اعمال اقدامات شرکتی، تغییرات حجم مبنا بر اساس مقررات و با رعایت نصاب‌های یادشده محاسبه و اعمال خواهد شد.
طرز کار قوانین جدید حجم مبنا در بورس ایران
کارکرد قانون جدید حجم مبنا در بورس ایران، به نوعی روند رشد بازار و نمادهای آن را با جریان ورود نقدینگی به بازار، تراز می‌کند و سبب می‌شود که قیمت‌ها در بازار، واقعی رشد و یا نزول کنند. بسیاری از افراد معتقدند که این قوانین در فرابورس، موجب کاهش و کندی روند رشد بازار می‌شود ولی باید در نظر داشت که میزان معاملات در نمادهای فرابورسی نیز به اندازه‌ای افزایش پیدا کرده است که با پر شدن حجم مبنا در طول معاملات روزانه، نمادهای فرابورسی نیز رشد خود را داشته باشند .
این نکته‌ای که بسیاری از افراد به آن معتقد هستند را می‌توان بیشتر در نمادهای کوچک فرابورس ایران مشاهده کرد که اگر بخواهیم روراست باشیم، در آن نمادها نیز این قوانین موجب شده‌اند که قیمت روند بهتری را در پیش داشته باشد. در گذشته، معاملات در این نمادهای کوچک به این گونه بود که با کوچک‌ترین ورود پولی، قیمت می‌توانست افزایش شدید پیدا کند و یا با کوچک‌ترین خروج پول از نماد، قیمت نماد کاهش شدید پیدا می‌کرد و این موضوع، یکی از مسائلی است که حجم مبنا در ابتدا به همین منظور پدید آمد که جلوی کاهش و یا افزایش شدید قیمت‌ها در نمادهای معاملاتی را بگیرد.
به عبارتی دیگر، در نمادهای کوچک فرابورسی نیز که بسیاری از افراد معتقد هستند که قوانین جدید حجم مبنا جلوی رشد آن‌ها را گرفته است، هم اکنون بازاری پویاتر و واقعی‌تر را شاهد هستیم که با کم‌ترین ورود و یا خروج پولی، قیمت نمادها دچار تغییرات شدید و نوسانات غیر واقعی نمی‌شوند.
همچنین این قانون کمک کند، نزولی شدن مداوم و قفل شدن در صف فروش نداشته و در صف فروش نیز حجم متناسبی دست به دست شود که با ورود سهام‌دار جدید از شدت نزول کاسته خواهد شد و در صورت عدم معامله قیمت پایانی ترمز نزول قیمت را خواهد کشید و این مسئله در روزهای منفی به کمک بازار خواهد آمد و با توجه به ورود حجم بالایی از نقدینگی، انتظار می‌رود چهارچوب‌های قانونی نیز به مراتب حرفه‌ای‌تر و تکمیل شوند، این قانون کمک می‌کند قیمت‌ها مبتنی بر حجم‌های واقعی‌تر مشخص شده و اثر قیمت سازی در بازار کم‌رنگ‌تر شود.
همان طور که قبل‌تر نیز آن را توضیح دادیم، سازوکار حجم مبنا به این گونه است که در صورتی که حجم مبنا برابر با حجم معاملات یک روز یک نماد باشد، قیمت پایانی نماد مورد نظر برابر است با میانگین وزنی قیمت معاملات در روز مذکور. همچنین در صورتی که حجم معاملات یک نماد، درصدی از حجم مبنا تعیین شده آن باشد، به همان نسبتی که معاملات انجام شده است میانگین وزنی قیمت بر روی قیمت پایانی نماد تأثیرگذار خواهد بود.
البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که در صورتی که حجم معاملات روز از میزان حجم مبنا بیشتر باشد، تغییرات قیمت پایانی بیشتر از میانگین وزنی قیمت نخواهد بود.
نحوه محاسبه حجم مبنا
برای آن که با کارکرد حجم مبنا در معاملات بازار سرمایه ایران بهتر آشنا شوید، مثالی را برای شما می‌زنیم:
فرض کنید حجم مبنا در نمادی، 100 هزار سهم باشد؛ در صورتی که میانگین وزنی قیمت در روز معاملاتی، 3 درصد افزایش داشته باشد ولی حجم معاملات نماد 50 هزار سهم بوده باشد (یعنی نصف حجم مبنا معامله شده باشد)، قیمت پایانی سهم در پایان روز معاملاتی، 1.5 درصد افزایش پیدا می‌کند و نه 3 درصد. در روز معاملاتی بعدی نیز، قیمت پایانی روز گذشته سهم، قیمت کنونی آن می‌باشد. یعنی در مثال بالا، قیمت سهم در روز معاملاتی بعدی، 1.5 درصد افزایش پیدا می‌کند.
همچنین باید توجه داشته باشید که در این مثال، اگر میزان حجم معاملات در روز گذشته، 200 هزار سهم باشد (یعنی دو برابر حجم مبنا) و میانگین وزنی قیمت در روز معاملاتی، 3 درصد افزایش پیدا کرده باشد، قیمت پایانی سهم 3 درصد افزایش پیدا می‌کند و بیشتر نمی‌شود (یعنی مثلاً این طور نیست که چون دو برابر حجم مبنا معامله شده است، قیمت پایانی نیز 6 درصد افزایش پیدا کند)
سخن پایانی
در مقاله امروز از مجموعه مقالات بلاگ رسمی فردانامه، به موضوع حجم مبنا پرداختیم و کاربرد آن را در بازار سرمایه ایران بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که حجم مبنا، ابزاری بسیار کاربردی و مفید در بازار سرمایه ایران است و از نوسانات شدید و یا رشد یا کاهش غیر واقعی قیمت در سهام مختلف، جلوگیری می‌کند و بازار سرمایه را تبدیل به محیطی امن برای سرمایه گذاری و معامله تبدیل می‌نماید.
شما می‌توانید در مقالات دیگر بلاگ فردانامه، مقالات مرتبط با حوزه سرمایه گذاری و بورس را مطالعه کنید و دانش خود را در این زمینه افزایش دهید تا بتوانید عملکرد بهتری در بازارهای مالی داشته و هر روز به سرمایه گذار و معامله گری حرفه‌ای‌تر نسبت به روز پیش شوید.در بخش نظرات این مقاله نیز می‌توانید در خصوص حجم مبنا سؤالات خود را مطرح کنید تا بتوانیم شما را بهتر راهنمایی کنیم و یا اگر نکته‌ای در این خصوص وجود دارد که ما ذکر نکرده‌ایم، خوشحال می‌شویم آن را با ما در میان بگذارید.
نظر خود را با ما در میان بگذارید