یوسف تقی زاده جیره بندی سرمایه ای یا بودجه بندی سرمایه‌ای
بودجه بندی سرمایه‌ای معمولا به فرآیند انتخاب پروژه‌هایی اطلاق می‌شود که ارزش به شرکت اضافه می‌کنند. برای مثال خرید یک زمین یا ماشین جدید یا راه اندازی یک خط تولید جدید میتواند از این زمره به حساب آید. بنابراین صاحبان یک کسب و کار یا سرمایه گذاران بیشتر به دنبال پروژه‌هایی هستند که سودآوری و در نتیجه ثروت مالکان آن کسب و کار را ارتقاء بدهد.
در این مقاله از سری مقالات آموزش بورس، قصد داریم نگاه کاملی به موضوع بودجه بندی سرمایه‌ای یا Capital budgeting بیاندازیم. با فردانامه همراه باشید.
بودجه بندی سرمایه‌ای چیست؟
بودجه بندی سرمایه‌ای فرآیندی است که یک تجارت یا شرکت میتواند به ارزیابی پروژه‌ها یا سرمایه‌گذاری‌های بالقوه بپردازد. همانطور که پیشتر هم اشاره شد انجام یک ساخت برای یک شرکت نیازمند انجام فرآیند بودجه بندی است و قبل از پیاده‌سازی پروژه حتما باید این فرآیند انجام گیرد.
به عنوان بخشی از بودجه بندی سرمایه‌ای، یک شرکت باید جریانات نقدی حاصله از پیاده‌سازی این پروژه را محاسبه کند تا پی ببرد که آیا منافع ایجاد شده ناشی از این سرمایه گذاری به اندازه کافی بزرگ باشد. همچنین بودجه بندی سرمایه‌ای با عنوان ارزیابی سرمایه گذاری نیز شناخته می‌شود.
مفهوم بودجه بندی سرمایه‌ای
از جمله دلایلی که بودجه بندی سرمایه‌ای اهمیت بسیاری دارد این است که سبب ایجاد پاسخگویی و سنجش پذیری می‌شود. هر تجارتی که بدون توجه به مقدار بازگشت و مقدار ریسک یک پروژه اقدام به پیاده‌سازی یک فرآیند یا پروژه جدید می‌کند در واقع از عدم مسئولیت پذیری مالکان خود رنج می‌برد.
علاوه بر این، اگر یک تجارت از ارزش زایی تصمیمات تجاری خود آگاه نباشد میتوان گفت آن تجارت شانس بسیار کمی برای نجات پیدا کردن در دنیای تجارت پر رقابت امروز دارد. هر تجارتی (غیر از NGOها) به منظور خلق سود ایجاد شده‌اند. بودجه بندی سرمایه‌ای یکی از راه‌های اندازه‌گیری فعالیت‌های اقتصادی بلند مدت و سود زایی پروژه‌هایی است که آن تجارت پیاده سازی کرده است.
فرآیند بودجه بندی سرمایه‌ای
برای پیاده‌سازی بودجه بندی سرمایه‌ای باید فرآیند‌های زیر را طی کرد:
- اهداف بلند مدت شرکتی یا فردی را مشخص کنید.
- پیشنهادات سرمایه گذاری بالقوه را در راستای اهداف بلند مدت خود که در قدم اول مشخص شده است را تعیین کنید.
- جریان نقدی مربوط به پیشنهادات مطرح شده در قدم دوم را تخمین بزنید و تحلیل کنید.
- امکان سنجی مالی هر کدام از پیشنهادات سرمایه گذاری مطرح شده در پله سوم را با استفاده از روش‌های بودجه بندی سرمایه‌ای که در ادامه بررسی می‌کنیم انجام دهید.
- از میان گزینه‌های بررسی شده در قدم چهارم پیشنهاداتی را که می‌توانید پیاده سازی کنید را انتخاب کنید.
- پروژه‌های نشان داده شده در مرحله قبل را پیاده سازی کنید.
- بر پروژه‌های پیاده سازی شده نظارت کنید و مشخص کنید که چگونه و با انجام چه تغییراتی میتوان پیاده‌سازی پروژه را بهبود بخشید.
تجارت‌های مختلف از روش‌های مختلفی برای انجام بودجه بندی سرمایه‌ای خود استفاده می‌کنند. روش ارزش فعلی خالص (NPV) از جمله محبوب‌ترین روش‌های انجام این مهم است. البته روش‌های دیگری نیز با عنوان نرخ بازده داخلی (IRR) یا روش بازگشت سرمایه (PB) نیز وجود دارند. البته زمانی که بعد از انجام هر سه روش نتیجه هم سو با تصمیم‌های گرفته شده باشد اعتماد به نفس مدیران در پیاده‌سازی آن بخش از پروژه‌ها نیز افزایش خواهد یافت. در ادامه به بررسی این روش‌ها خواهیم پرداخت.
روش‌های بودجه بندی سرمایه‌ای
روش بازگشت سرمایه
روش بازگشت سرمایه به محاسبه تعداد سالی می‌پردازد که لازم است سپری شود تا کل مقدار سرمایه پرداخت شده بازگشت پیدا کند. برای مثال، اگر برای پیاده‌سازی یک پروژه به 1 میلیارد تومان پول نیاز باشد، روش PB به انجام این محاسبه می‌پردازد که چند سال طول می‌کشد تا کل مبلغ 1 میلیارد تومانی که سرمایه گذاری شده است برگردد.
هر چقدر مقدار PB کم باشد و در واقع مقدار سال‌های مورد نیاز کم باشد پروژه موفق‌تر می‌باشد و معلوم است که در تعداد سال‌های کمتری میتوان به اصل مبلغ سرمایه‌گذاری برگشت.
زمانی که مشکلی در شناوری سرمایه وجود داشته باشد انجام روش بازگشت سرمایه میتواند بسیار مفید باشد. برای مثال در نظر بگیرید شرکتی محدودیت‌های مالی دارد که نشان می‌دهد این شرکت در طی زمان فقط میتواند به انجام یک پروژه بزرگ بپردازد بنابراین مدیران آن مجموعه با دقت بسیار زیادی باید به محاسبه این مساله بپردازند تا در مورد انجام آن پروژه تصمیم بگیرند. از دیگر مزایای مهم روش بازگشت سرمایه انجام محاسبات ساده آن می‌شد.
البته این روش معایبی نیز دارد. کاملا مشخص است که این روش به ارزش زمانی پول اهمیت نمی‌دهد. دوما مقدار دریافتی سال اول و سال دوم در این روش اهمیت و اعتبار یکسانی در انجام محاسبات دارند که این خود نیز عیب محسوب می‌شود. چنین خطایی کاملا مشهود است که یکی از قوانین اصلی علم تجارت را نادیده می‌گیرد. البته معایب دیگری نیز این روش دارد که در مقاله‌ای دیگر به بررسی آن خواهیم پرداخت.
نرخ بازدهی داخلی
نرخ بازدهی داخلی یا نرخ بازدهی مورد انتظار را میتوان نرخ تنزیلی دانست که سبب می‌شود تا ارزش خالص فعلی به سمت صفر میل کند. از آنجایی که ارزش فعلی خالص یک پروژه نیز با نرخ تنزیل در ارتباط است – اگر مقدار نرخ تنزیل افزایش یابد نرخ جریان نقدی آینده با عدم قطعیت زیادی مواجه می‌شود و ارزش کمتری خواهد داشت.
در انجام محاسبات نرخ بازدهی داخلی اگر مقدار آن از میانگین وزنی هزینه سرمایه گذاری بیشتر باشد نشان می‌دهد که پروژه حال حاضر سود ساز است. قانون بازدهی داخلی به این شکل است که اگر مقدار IRR بزرگتر از هزینه پروژه باشد پروژه را قبول کنید و اگر مقدار IRR کمتر از هزینه پروژه باشد آن را رد کنید.
ارزش خالص فعلی یا NPV
ارزش خالص فعلی را میتوان دقیق‌ترین و معمول‍‌ترین روش به کار گرفته شده در ارزیابی بودجه بندی سرمایه‌ای دانست. انجام نرخ تنزیل بعد از کاهش مالیات از جریانات نقدی سبب می‌شود مدیران پی ببرند که انجام این پروژه میتواند سودساز باشد یا خیر. برخلاف روش IRR، NPV به طور دقیق مشخص می‌کند که یک پروژه در مقایسه با دیگر روش‌های قابل مقایسه سود ساز است یا خیر.
قانون NPV چنین بیان می‌کند که تمام پروژه‌هایی که دارای ارزش ذاتی خالص مثبت باشند را باید پذیرفت و آنهایی که دارای ارزش ذاتی خالص منفی هستند را باید رد کرد. اگر مقدار بودجه محدود است و نمی‌توان تمام پروژه‌هایی که دارای NPV مثبت هستنند را با هم شروع کرد باید آن پروژه‌‌ای که بیشترین نرخ تنزیل را دارد را پذیرفت.
سوالات مهم در حوزه بودجه بندی سرمایه‌ای
مهمترین هدف بودجه بندی سرمایه‌ای چیست؟
هدف این فعالیت مشخص کردن پروژه‌هایی است که در آنها جریان نقدی ایجاد شده بیشتر از هزینه‌هایی است که یک شرکت برای انجام یک سرمایه گذاری پرداخت می‌کند.
مثالی از تصمیم گیری در حوزه بودجه بندی سرمایه‌ای چیست؟
بودجه بندی سرمایه‌ای همواره با انتخاب یا رد کردن یک پروژه جدید سر و کار دارد. در نظر بگیرید برای مثال انتخاب یک مکان جدید برای یک مغازه جدید میتواند نمونه‌ای از بودجه بندی سرمایه‌ای باشد.
فاکتورهای موثر بر بودجه بندی سرمایه‌ای چیست؟
در این مقاله سعی کردیم از جنبه‌های مختلف مانند نحوه محاسبات بودجه بندی سرمایه‌ای نگاهی بیاندازیم. نباید فراموش کنیم که در مسیر انجام این محاسبات فاکتورهای موثر زیادی وجود دارند که در ادامه بخشی از این فاکتورها را مطرح می‌کنیم.
بازگشت سرمایه، روش‌های حسابرسی، ساختار سرمایه، در دسترس بودن پول و جریان نقدی، تصمیمات مدیریتی، سیاست‌های کلان دولت، نیاز به پروژه، درآمدها و شرایط اخذ وام‌های مختلف از جمله بخشی از این فاکتورها هستند که باید مورد توجه قرار گیرند.
کلام آخر
در مقاله بودجه بندی یا جیره بندی سرمایه‌ای سعی کردیم به ابعاد مختلف آن نگاه بیاندازیم. روش‌های محاسبات، فاکتورهای تاثیر گذار و سوالات متداول پیرامون آن از جمله این موارد به شمار می‌رفتند.
