جهانگیر شرقی استفاده از الگوهای هارمونیک در تحلیل تکنیکال، به تنهایی می‌تواند یک استراتژی معامله‌گری محسوب شود. الگوهای هارمونیک همان‌طور که از نامشان پیداست، الگوهایی هستند که وزن و آهنگی مشخص دارند. تکرار بسیار زیاد این الگوها در تاریخ بازارهای مالی، آن‌ها را تبدیل به الگویی رایج و قابل پیشی‌بینی کرده‌اند.
یکی از الگوهای هارمونیک معروف، الگوی خفاش است که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.
الگوی خفاش / بت (Bat Pattern)
ساختار شماتیک این الگو به صورت زیر است:
الگوی خفاش در تکنیکال یکی از محبوب‌ترین الگوهای هارمونیک است. این الگو هم مانند الگوی کرب یک الگوی XABCD 5 نقطه‌ای است و به 2 حالت خفاش نزولی (Bearish Bat) و خفاش صعودی (Bullish Bat) تقسیم می‌شوند. این الگو از نوع اصلاحی (Retracement) و ادامه‌دهنده (Continuation) است. به این معنا که هر زمان این الگو تشکیل شود، نشانه‌ی این است که روند پس از پایان الگو در نقطه‌ی D، به اصلاح موقت خود پایان داده و ادامه‌ی روند قبلی را پیش می‌گیرد.
اعداد روی هر کدام از خط‌چین‌ها، بیانگر میزان اصلاح یا ریتریس (Retracement) میان نقاط به هم وصل شده در خط‌چین است.
علت تشکیل الگوهای اصلاح موقتی این است که روند پس از گذشت مدتی، فرسایشی شده و نیاز به استراحت و کسب انرژی مجدد دارد. عده‌ای از سهام‌داران به وجه نقد نیاز دارند و قصد نقد کردن سهام خود را دارند. عده‌ای هم نوسان‌گیر کوتاه‌مدتی هستند و سود مد نظر را کسب کرده و بیش از این نمی‌خواهند ریسک کنند.
معمولاً این اتفاقات دست به دست هم می‌دهند و روند وارد یک دوره‌ی نوسانی موقت و اصلاح می‌شود. به این طریق افرادی که قصد فروش دارند از سهام خارج شده و خریداران تازه نفس و صبورتر وارد روند جدید می‌شوند. این‌گونه است که روند حرکتی سهام سرعت و همگونی بیشتری می‌گیرد.
گام‌های خفاش نزولی (Bearish Bat)
در حرکت اول این الگو، موج نزولی XA شکل گرفته و قیمت از X تا A افت کرده است. در حرکت بعدی موج صعودی AB ایجاد شده و قیمت از A تا B افزایش پیدا کرده است. معنی عدد 0.382 تا 0.5 که روی خط‌چین XB نوشته شده، به این معنی است که موج AB، اصلاحی در حد 0.382 الی نهایتاً 0.5 (38.2 % تا 50 %) از موج نزولی XA داشته است:
در ادامه قیمت از B تا C افت می‌کند. عددی که روی خط‌چین AC نوشته شده به این معنا است که میزان اصلاح موج BC نسبت به موج AB معادل 0.382 تا 0.886 است. یعنی به اندازه‌ی 38.2% الی 88.6% از رشد قیمتی AB، در موج BC برگشته است:
در گام آخر الگو یک روند صعودی شکل می‌گیرد و نمودار از قیمت C به نقطه نهایی D رسیده و الگو در اینجا تکمیل و تمام می‌شود. عددی که روی خط‌چین BD نوشته شده است به این معنی است که موج CD به اندازه‌ی 1.618 الی 2.618 موج BC است:
در نهایت عددی که روی خط‌چین XD نوشته شده، نشان‌دهنده‌ی میزان اصلاح موج صعودی CD نسبت به موج نزولی XA است، که این عدد باید 0.886 باشد، یعنی موج انتهای الگو 0.886 برابر موج ابتدای الگو است. به نوعی این عدد نشان‌دهنده‌ی شروع و پایان قیمت در نتیجه‌ی الگوی خفاش است:
گام‌های خفاش صعودی
الگوی خفاش صعودی عیناً همان الگوی خفاش نزولی است که معکوس شده باشد. نمودار ابتدا از X تا A رشد قیمتی داشته و پس از آن از A تا B افت می‌کند. میزان این افت برابر 38.2% تا 50% روند XA است.
سپس قیمت از B تا C افزایش پیدا می‌کند و این حرکت اصلاحی به اندازه‌ی 38.2% تا 88.6% روند AB است.
در مرحله آخر قیمت از C تا D افت می‌کند و میزان این اصلاح به اندازه‌ی 161.8% تا 261.8% موج BC است.
عددی هم که روی خط‌چین XD نوشته شده به معنای این است که اصلاح موج CD نسبت به XA به اندازه‌ی 88.6% است.
تشخیص الگوی خفاش در نمودار
اولین گام پیدا کردن الگوی خفاش در نمودار، گشتن دنبال یک W یا M است. زمانی که ظاهر الگو را در نمودار پیدا کردیم، نوبت به اندازه‌گیری درصدهای الگو می‌رسید.
ابتدا با استفاده از ابزار فیبوناچی نرم‌افزار، یک ریتریس از X به A رسم می‌کنیم. نقطه‌ی اول ریتریس را روی A می‌گذاریم و نقطه‌ی دوم را روی X. جدولی رسم می‌شود و از روی جدول محل B را می‌بینیم و آن نشان‌دهنده‌ی میزان اصلاح AB نسبت به XA است. اگر اصلاح بین 38.2% تا 50% بود، گام اول الگو برقرار بوده است.
سپس بین A و B ریتریس می‌گیریم و نقطه‌ی C را می‌خوانیم. اصلاح باید بین 38.2% تا 88.6% باشد.
برای اندازه‌ی اصلاح بعدی، باید یک ریتریسمنت خارجی بگیریم (عملکرد آن تفاوتی با ریتریس معمولی ندارد). نقطه‌ی اول را B و نقطه‌ی دوم را روی C می‌گذاریم. چون اصلاح بیشتر از 100% و موج قبلی را خنثی و رد کرده، از ریتریس خارجی عدد نقطه‌ی D را می‌خوانیم. این میزان هم باید بین 161.8% و 261.8% باشد.
گام آخر مربوط به محاسبه‌ی اصلاح CD نسبت به موج XA است. نقطه‌ی اول را X و نقطه‌ی دوم را روی A می‌گذاریم. ریتریسمنت می‌گیریم و عدد مربوطه به نقطه‌ی D را می‌خوانیم. این میزان باید دقیقاً 88.6% باشد. این آخرین و محکم‌ترین گام است.
اگر این نسبت‌ها در نمودار برقرار باشد، الگوی خفاش شکل گرفته است.
ابزار تکنیکال الگوهای XABCD
تمام الگوهای XABCD را می‌توان در سایت‌ها و نرم‌افزارهای معتبر تکنیکال به راحتی تشخیص داد. کافی است شکل ظاهری الگو را در نمودار پیدا کنیم و از ابزاری با همین نام XABCD Pattern استفاده کرده و صحت الگو را تست کنیم.
پس از کلیک بر روی لگوی ابزار XABCD، از ما خواسته می‌شود که نقاط را تعیین کنیم. با کلیک بر روی 5 نقطه‌ی مد نظرمان، به ترتیب X، A، B، C و D را مشخص می‌کنیم. نرم‌افزار به صورت خودکار و آنی، ریتریس‌های بین نقاط را به ما نشان می‌دهد و با بررسی نسبت‌های داده شده، می‌توانیم از صحت فرض‌مان مطمئن شویم.
شکل زیر الگوی خفاش صعودی را روی نمودار سهم کگل نشان می‌دهد. تشخیص به موقع الگو می‌توانست پتانسیل کسب سود بسیار مناسبی را در نقطه‌ی D به ما نشان بدهد. استفاده از این ابزار در سایت تریدینگ ویو و یا نرم‌افزارها و سایت‌های ایرانی، علاوه بر زیبایی و وضوح خاصی که به تحلیل می‌دهد، موجب کاهش محاسبات و پیچیدگی‌ها نیز خواهد شد.
برای این ابزار مهم نیست که حدس تحلیلگر کدام یک از الگوهای هارمونیک است، گارتلی، پروانه، خفاش و … . تنها نکته‌ی مهم برای استفاده از این ابزار، تعیین 5 نقطه‌ی الگوهای XABCD است و این که الگوی ما کدام یک از هارمونیک‌ها است، به نرم‌افزار ارتباطی ندارد.
حرکت بازار پس از الگوی خفاش
اگر الگوی خفاش صعودی ایجاد شود، حرکت بعد از نقطه‌ی D، یک موج صعودی خواهد بود. زیرا موج CD نزولی بوده است و الگوی خفاش اصلاح را تمام و نتیجتاً موج بعدی را صعودی (Up Trend) خواهد کرد.
اگر هم الگوی خفاش نزولی ایجاد شده باشد، پس از اتمام الگو و در نقطه‌ی D، شاهد اتمام رشد قیمت و ایجاد یک حرکت نزولی (Down Trend) پس از نقطه‌ی D خواهیم بود.
نمونه‌های واقعی از الگوی خفاش
نمودار زیر مربوط به جفت ارز دلار آمریکا-دلار کانادا است. همان‌طور که نسبت‌ها نشان می‌دهند، نمودار یک الگوی خفاش نزولی را تشکیل داده است. نمودار با موج نزولی XA الگو را شروع کرده و نهایتاً با موج صعودی CD قیمت به نقطه‌ی D رسیده و الگو تکمیل و تمام شده. پس از موج صعودی آخر و افزایش قیمت تا D، نمودار اصلاح را به پایان رسانده و پس از D قیمت شروع به ریزش می‌کند.
نمودار زیر مربوط به سهام فملی است. الگوی خفاش صعودی تشکیل شده و قیمت پس از پایان موج CD، اصلاح را تمام کرده و شروع به افزایش می‌کند.
نمودار زیر مربوط به جفت ارز یورو-پوند است. الگوی خفاش صعودی تشکیل شده و قیمت پس از اتمام الگو، شروع به افزایش می‌نماید.
استراتژی معامله با الگوی خفاش
رایج‌ترین استراتژی معامله با الگوی خفاش صعودی، به صورت زیر است:
1. نقطه‌ی خرید سهم و ورود به آن، در نقطه‌ی D و در زمان پایان یافتن الگو است.
2. حد ضرر معامله را در پایین‌ترین نقطه‌ی الگو، یعنی نقطه X، قرار می‌دهیم.
3. حد سود اول را در سطح نقطه B، حد سود دوم را در سطح نقطه C و حد سود سوم را در سطح نقطه A و بالاترین نقطه‌ی الگو قرار می‌دهیم.
بسیاری از معامله‌گران ترجیح می‌دهند در الگوهای دارای چند حد سود، به صورت پله‌ای در هر حد سود مقداری از سهم‌شان را فروخته و سیو سود نمایند و در آخرین حد سود، کامل از سهم خارج شوند.
هم‌چنین استراتژی معامله با الگوی خفاش نزولی نیز به صورت زیر است:
1. باز کردن پوزیشن شورت در نقطه D
2. حد ضرر پوزیشن را در بالاترین نقطه، یعنی X، قرار می‌دهیم.
3. حد سودهای پوزیشن را هم به ترتیب در نقاط B، C و A می‌گذاریم.
به طور خلاصه برای معامله با الگوی خفاش می‌توان گفت:
“با اتمام الگو در نقطه D وارد معامله می‌شویم. تارگت الگوی نهایی را در نقطه A و حد ضرر معامله را در نقطه X قرار می‌دهیم.”
این گزاره هم برای الگوی خفاش نزولی صادق است و هم برای خفاش صعودی.
معاملات واقعی با استراتژی الگوی خفاش
در نمودار زیر جفت ارز یورو-دلار را داریم. همان‌طور که نشان داده شده، با اتمام الگوی خفاش صعودی و تأیید گرفتن از طریق واگرایی مکدی و نمودار، تریدر در نقطه D وارد معامله شده و توانسته به تمام حد سودها برسد.
در نمودار زیر جفت ارز پوند-دلار کانادا را داریم. در این موقعیت شاهد این هستیم که نمودار نتوانسته به تمام تارگت‌های سود دست یابد و فقط حد سود اول و دوم را گرفته. در اینجا اهمیت سیو سود پله‌ای (که بالاتر ذکر شد) مشخص می‌شود.
اگر تریدر به صورت پله‌ای سیو سود نمی‌کرد و منتظر تاچ شدن تارگت آخر، یعنی نقطه A، می‌ماند، نه تنها نمودار هیچ‌وقت به آن نقطه نمی‌رسید، بلکه به زودی حد ضرر را هم رد می‌کرد و تریدر باید با زیان از معامله خارج می‌شد!
نحوه‌ی تشخیص PRZ در الگوی خفاش
همان‌طور که در مقاله‌ی “الگوی کرب” به طور کامل توضیح داده شد، ابتدا بین X و A یک فیبوناچی ریتریسمنت خارجی رسم می‌کنیم و نسبتی که در نزدیکی D نشان می‌دهد را علامت می‌زنیم.
سپس یک فیبو اکسپنشن بر روی مثلث ABC رسم می‌کنیم و سطح گسترش‌یافته‌ی نزدیک به D را علامت می‌زنیم.
در آخرین گام یک ریتریسمنت خارجی بر روی B و C رسم می‌کنیم و سطح نزدیک به D را مشخص می‌کنیم. اگر این سه سطح در نزدیکی هم باشند، به محدوده‌ی PRZ (دارای پتانسیل بازگشت روند) دست یافته‌ایم.
اما این تنها راه PRZ مشخص کردن نیست. می‌توانیم از اندیکاتورها و خطوط حمایت و مقاومت و سایر اِلمان‌های تکنیکال هم برای تشخیص PRZ بودن محدوده‌ی نقطه D استفاده کرد.
به عنوان نمونه، نمودار زیر مربوط به جفت ارز دلار-ین است. در اینجا عملکرد فوق‌العاده‌ی تریدر را شاهد هستم. تریدر در وهله‌ی اول، الگوی خفاش صعودی را تشخیص داده است. این اولین نشانه‌ی (Sign) ورود به معامله و خرید در نقطه D است.
در مرحله‌ی بعدی تریدر الگوی AB=CD را میان موج‌های AB و CD تشخیص می‌دهد. این هم نشانه‌ی دوم مبنی بر اتمام ریزش در نقطه D و پتانسل کسب سود از افزایش قیمت آن.
در آخرین مرحله تریدر متوجه واگرایی میان مکدی و نمودار می‌شود. این هم نشانه‌ی آخر مبنی بر اتمام ریزش در نقطه D و احتمال صعود پس از آن.
به این طریق 3 دلیل بر PRZ بودن نقطه D پیدا کردیم و می‌توانستیم وارد معامله‌ی خرید شویم و سود خوبی کسب کنیم.
سخن آخر
نسبت ريسك به ريوارد در استراتژی معامله با الگوی خرچنگ، مقدار بسيار كم و ارزنده‌اي است. بنابراين اين الگو مي‌تواند براي تمام معامله‌گران مناسب باشد. به شرط آن‌كه در تعيين نقطه‌ي ورود و خروج به استراتژي پايبند باشيم.
الگوهای هارمونیک در کنار تسلط بر پرایس اکشن، می‌تواند یک استراتژی معاملاتی کامل باشد. کارایی و فراگیری این الگوها زمانی بیشتر می‌شود که آن را هم‌زمان با دیگر ابزارهای تکنیکال استفاده کنیم. به عنوان مثال در حرکت نمودار در کانال‌ها، می‌توانیم برای تعیین نقاط شکست کانال از این الگوها هم تأییدیه بگیریم. هم‌چنین این الگوها برای تأیید شکست حمایت و مقاومت‌ها می‌تواند مفید باشد.
شما میتوانید برای درک بهتر این مقاله، در کلاس تحلیل تکنیکال مقدماتی یا پیشرفته شرکت کنید.
سلام / توضیحات بسیار جامع و کامل بود . هیچ نکته مبهم و گنگی در این الگو دیده نشد . من که خیلی لذت بردم .در صورت نشر مطالب جدید و نکات دانستنی بیشتر مشتاق آگاهی و فراگیری هستم . با سپاس فراوان .
ممنون از همراهی شما