یوسف تقی زاده اختیار فروش تبعی چیست؟
اختیار فروش تبعی و معرفی شدن آن را می‌توان به نزول عظیم بازار سرمایه از سال 99 تا 1400 نسبت داد. البته این ابزارهای معاملاتی از سال 91 به بازار معرفی شده‌اند اما به دلیل استقبال کم از آن معمولا غالب معامله‌گران با آنها آشنا نبوده‌اند و ارائه آن را به همین سال‌های اخیر نسبت می‌دهند.
بسیاری اختیار فروش تبعی را به عنوان بیمه سهام می‌شناسند و از آن به عنوان ابزاری برای کاهش ریسک خود بهره می‌گیرند. در این مقاله قصد داریم نگاهی جامع به اختیار فروش تبعی بکنیم و آن را از جنبه‌های مختلفی مورد ارزیابی و بررسی قرار دهیم. در این مقاله از فردانامه با ما همراه باشید.
اختیار فروش چیست؟
اختیار فروش نوعی از اختیار است که به خریدار آن اختیار می‌دهد تا یک دارایی پایه معین را در یک زمان معین به یک قیمت معین بفروشد. توجه داشته باشید که شخص خریدار اختیار اعمال قرارداد را می‌خرد و در تاریخ سر رسید هیچ اجباری به اعمال قرارداد خود ندارد.
کاملا مشخص است که زمانی که برای اعمال در آینده مشخص شده است را به عنوان تاریخ سر رسید و قیمتی که مورد توافق خریدار و فروشنده قرار گرفته است را به عنوان قیمت اعمال می‌شناسند. مبلغی که شخص خریدار برای خرید این اختیار به فروشنده و یا ناشر پرداخت می‌کند را نیز به عنوان پرمیوم در بازار می‌شناسند.
اختیار فروش در سطح جهان در بازارهای مختلفی مانند کامودیتی‌ها، بازار آتی، شاخص‌ها، جفت ارزها، اوراق قرضه به کار گرفته می‌شود اما در ایران فقط روی بازارها اختیار معامله می‌توان از آن بهره گرفت. در مقابل اختیار فروش اختیار خرید قرار دارد که به دارند اجازه می‌دهد یک دارایی پایه مشخص را در یک آینده و زمان مشخص به قیمت مشخص خریداری کند.
برای بسیاری از افراد که سابقه فعالیت در بازارهای دو طرفه را ندارند درک مفهوم فروش در بازار خیلی مشخص نیست. تقریبا می‌توان گفت اکثر بازارهای مالی در جهان دو طرفه هستند و شما می‌توانید از صعود یا نزول بازار پول کسب کنید. اما بازار ایران یک طرفه است و بسیاری با مفهوم فروش کاملا راحت و آشنا نیستند. این موضوع در مورد اختیار فروش و همچنین اختیار فروش تبعی نیز صادق است.
موضوع دیگری که باید به آن دقت کنید این است که فروشنده اختیار چه خرید و چه فروش الزام به رعایت تعهدات خود دارد و در صورتی که این تعهدات را عملی نکند مفهوم نکول پدید می‌آید که در مقاله جداگانه‌ای به ابعاد مختلف آن پرداخته‌ایم و حتما توصیه می‌کنیم آن مقاله را مورد مطالعه قرار دهید.
مثال اختیار فروش
برای درک هر چه بهتر اختیار فروش سعی می‌کنیم با مثالی از شرایط روز بازار این موضوع را توضیح دهیم. برای اینکار به یکی از اختیارهای فروش نماد خودرو نگاهی بیاندازیم. توجه کنید اختیارهای فروش در بازار ایران با حرف “ط” شروع می‌شوند. نمادی که در این بخش قصد داریم صحبت کنیم نماد طخود 30701 می‌باشد.
این نماد دارای قیمت اعمال 300 تومان یا 3000 ریال است و تاریخ سر رسید آن 3 خرداد 1402 می‌باشد. اگر به تحلیل این اختیار فروش بپردازیم باید چنین بگوییم. خریدار این اختیار فروش حق و اختیار اعمال قرارداد فروش به قیمت هر سهم 300 تومان خودرو را در تاریخ 3 خرداد 1402 خریداری می‌کند و طرف مقابل ملزم به خرید این سهام در این قیمت در تاریخ مشخص است در صورتی که خریدار قرارداد اختیار خود را اعمال کند.
دو حالت پیش می‌آید. اگر قیمت سهم ایران خودرو به عنوان دارایی پایه این اختیار در روز سر رسید بالاتر از 300 تومان باشد. در چنین شرایطی خریدار اختیار فروش معمولا قرارداد را اعمال نمی‌کند زیرا اگر در اختیار فروش قیمت دارایی پایه از قیمت اعمال بالاتر باشد در واقع خریدار اختیار دچار زیان گردیده است و مبلغی که برای خرید اختیار صرف شده از دست می‌رود. حال اگر قیمت دارایی پایه در تاریخ سر رسید کمتر از قیمت اعمال باشد خریدار این قرارداد خود را اعمال می‌کند و به عبارتی این اختیار به سود نشسته است (البته از مقدار اختلاف روز دارایی پایه و قیمت اعمال باید مبلغ پرداخت شده به عنوان پرمیوم کسر شود).
در واقع اگر قیمت دارایی پایه پایین تر باشد شخص می‌تواند دارایی را خریداری کرده و در قیمت 300 تومان که بالاتر از قیمت روز بازار است به سود بنشیند دقیقا برعکس حالت خرید است. در خرید شما می‌خرید و با افزایش قیمت دارایی سود می‌کنید. در فروش با کاهش قیمت دارایی به سود خواهید نشست.
قوانین اوراق تبعی
اوراق تبعی نیز تحت مدیریت سازمان بورس و اوراق بهادار مدیریت می‌شود و از سایت tse.ir می‌توانید در بخش اطلاعات بازار اطلاعاتی جامع پیرامون قوانین، نمای بازار، نمادها و تابلوهای معاملاتی مشاهده کنید. در کل اختیارهای فروش تبعی با حرف “ه” آغاز می‌شوند. مثلا نگاهی به هپارس 0291 که پر معامله‌ترین اختیار تبعی در تاریخ 20 دی ماه 1401 بوده است بیاندازیم. قیمت اعمال 2000 ریال و تاریخ سر رسید 8 آذر ماه 1402 می‌باشد. این نماد با عنوان اختیار فروش تبعی وپارس شناخته می‌شود.
قوانین حاکم بر بازار اوراق خرید یا فروش تبعی از جانب سازمان بورس تعیین می‌شود. احکامی کامل و مبسوط که در هشت بخش ارائه شده است. در بخش اول به بیان اصطلاحات مهم پرداخته می‌شود، فصل دوم به منظور بررسی مشخصات اوراق است. فصل سوم ثبت سفارش مشتریان و موارد حاکم بر آن را مشخص می‌کند. فصل چهارم این دستورالعمل شامل نحوه انجام معاملات است که در آن به ساعات و تعهدات کارگزار و مشتریان پرداخته شده است. فصل پنجم قوانین اختیار فروش تبعی نحوه اعمال قراردادها را مشخص می‌کند.
فصل ششم اقدامات شرکتی است که مربوط به نحوه توقف و بازگشایی نمادهاست. قوانین مربوط به اوراق در صورتی که سهم افزایش سرمایه انجام دهد و مواردی از این دست را در دل خود جای داده است. فصل هفتم طرح‌های تامین مالی است شامل خسارات، کارمزدها و مواردی از این دست می‌باشد. سازمان در فصل هشتم نیز به مطرح کردن تمام مواردی که در سرفصل‌های فوق نمی‌گنجد پرداخته است.
اما نکته مهمی است که باید به آن اشاره شود این مساله است که خریدار تنها مجاز است به مقداری دارایی پایه‌ای که در پرتفو بورسی خود دارد اقدام به خرید همان تعداد اوراق فروش تبعی است. در واقع اگر در پایان روز معاملاتی تفاوتی در این تعداد وجود داشته باشد به این معنی که تعداد اوراق فروش تبعی بیشتر از تعداد سهام موجود در پرتفوی بورسی باشد در چنین شرایطی پس از کسر کارمزد مبلغ صرف شده برای خرید این اوراق به حساب شخص بازگردانده خواهد شد.
اصطلاحات مهم اختیار فروش تبعی
در این بخش سعی می‌کنیم مهمترین اصطلاحات موجود در بازار اختیار فروش تبعی را با شما در میان بگذاریم. به یاد داشته باشید که آموزش اولین نقطه شروع و ورود به بازارهای مالی و معامله‌گری است.
دارایی پایه: اختیار یا اوراق بهاداری است که اوراق اختیار فروش تبعی و یا اختیار خرید تبعی بر پایه آن نشر پیدا می‌کنند و صادر می‌شوند.
بیانیه ریسک: فرمی است که از طرف کارگزاران در اختیار معامله‌گر و سرمایه گذار قرار می‌گیرد. هدف از امضاء شدن این فرم توسط مشتری این است که معامله‌گر به طور کامل با جنبه‌های مختلف بازار مالی و از ریسک‌های احتمالی که در بازار وجود دارد آگاه است
حداقل حجم عرضه روزانه: حداقل مقداری است که امکان عرضه در بازار در طی یک روز را دارد.
خسارت: مبلغی است که در صورت نکول طرفین قرارداد از وظایف قانونی که دارند صادر می‌شود و شخص خاطی بیاد متوقفش می‌کند.
دوره معاملاتی: فاصله زمانی بین اولین روز معاملاتی تا آخرین روز معاملاتی است که اوراق اختیار فروش تبعی ارائه می‌شود. این مقدار معمولا در اطلاعیه ارائه می‌شود.
سررسید: آخرین روز در دوره معاملاتی است که اختیار خریدار فروش تبعی حق اعمال قراردادهای خود را دارد.
سقف خريد: بیشینه مقداری که یک کد معاملاتی می‌تواند بخرد.
عرضه کننده: عرضه کننده همان ناشر است یعنی کسی که با رعایت قوانین و تایید سازمان بورس دست به انتشار اوراق می‌زند.
فرم درخواست عرضه و تعهد تسویه: فرمی است که تحت آن ناشر یا عرضه کننده دست به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی می‌زند و سازمان بورس نیز می‌بایست آن را تایید کند.
فرم درخواست معاملات ثانویه: این فرم از جانب دارنده اوراق اختیار فروش تبعی به منظور انتقال دارایی پایه و اختیار فروش تبعی خود به شخص جدید باید پر کند.
قیمت اعمال: قیمتی است که در زمان انتشار اوراق تبعی اعلام می‌گردد و به عنوان مبنای عمل در تاریخ سر رسید مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
کل حجم عرضه: حداکثر تعداد اوراقی است که از جانب ناشر در دوره معاملاتی امکان عرضه دارد را با عنوان کل حجم عرضه می‌شناسند.
هدف از انتشار اوراق اختیار فروش
همانطور که در بخش اول این مقاله آورده شد بسیاری اوراق فروش تبعی را به عنوان بیمه سهام می‌شناسند. به این ترتیب که معادل همان تعدادی که سهام پایه را دارید به خرید اختیار فروش تبعی می‌پردازید. در نتیجه اگر قیمت سهام در روز اعمال بالاتر از قیمت خرید شما باشد فقط هزینه‌ای که برای بیمه سهام پرداخته‌اید را از دست داده‌اید.
اما در صورتی که قیمت سهام از قیمت اعمال پایین‌تر باشد شما می‌توانید سهام خود را به قیمت بالاتری نسبت به بازار (همان قیمت اعمال) به ناشر که معمولا خود شرکت است واگذار کنید و به این ترتیب ریسک زیان در معاملات شما بسیار کاهش می‌یابد.
بنابراین هدف اصلی انتشار اوراق اختیار فروش تبعی همان کاهش ریسک و بیمه کردن سهام می‌باشد.
تسویه اوراق فروش تبعی یا اعمال قرارداد
در تاریخ سررسید شخص دارنده اوراق می‌تواند تصمیم به اعمال قرارداد بگیرد. در چنین شرایطی تا ساعت 14 همان روز امکان ارسال درخواست از طریق سامانه معامله‌گری به کارگزار وجود دارد. همچنین پس از ارسال درخواست امکان انصراف وجود ندارد به همین دلیل شخص باید دقت کافی در تصمیمی که گرفته می‌شود را داشته باشد.
با توجه به اتفاقاتی که در قیمت نسبت به قیمت اعمال توضیح داده شد کارگزار اقدامات لازم را برای انجام انتقال سهام یا انتقال مبالغ ما به تفاوت انجام خواهد داد.
در این میان باید به این نکته توجه کنید که مبالغ پرداختی شما در مقایسه با مبالغ دریافتی شما باید کمتر باشد. مبالغی که پرداخت می‌کنید شامل خرید حق بیمه و همچنین خرید دارایی پایه است و مبالغ دریافتی شما معادل است با تعداد اوراق تبعی خریداری شده ضربدر قیمت اعمال مربوط به اختیار تبعی منتشر شده.
بنابراین باید به سراغ اختیارهای تبعی بروید که در آنها بازدهی مثبت است و مبالغ دریافتی شما از مبالغ پرداختی شما بیشتر است. همچنین این معاملات مشمول کارمزد نیز هستند که در دستورالعمل‌های سازمان مقادیر مربوط به کارمزد به این شکل مطرح شده است و در سه بخش قابل مشاهده هستند.
بخش اول مربوط به کارمزد خرید اوراق تبعی اختیار فروش می‌شود که معادل با 0.103 درصد محاسبه می‌شود. در بخش دوم کارمزد مربوط به اعمال و تسویه فیزیک در نظر گرفته می‌شود که معادل با 0.55 درصد در نظر گرفته می‌شود که از این مبلغ 0.05 به عنوان مالیات و باقی به عنوان کارمزد است. همچنین بخش سوم شامل کارمزد اعمال و تسویه فیزیکی است که معادل با 0.05 درصد در نظر گرفته می‌شود.
مزایا و معایب اوراق تبعی
بدون شک بزرگترین مزیت این اوراق را می‌توان بیمه کردن سهام و استفاده از آن به عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک دانست. دلیل انتشار این اوراق به خودی خود امکان مدیریت ریسک سهام می‌باشد. اما عیب آن را نیز می‌توان محدودیت در تعداد اوراق خریداری شده دانست. همچنین همانطور که می‌دانید بعد از تاریخ سر رسید این اوراق دیگر هیچ ارزشی ندارند. بنابراین باید نسبت به شرایط اعمال و اقداماتی که باید در تاریخ سر رسید انجام دهید آگاه باشید.
اطلاعيه اوراق تبعی را از کجا بگیریم؟
سازمان بورس وظیفه اطلاع رسانی پیرامون اوراق منتشر شده را بر عهده دارد. این اطلاعیه‌ها در سایت سازمان به نشانی tse.ir و در بخش اطلاعیه‌های بازار منتشر می‌شود در این بخش تمام اطلاعات مربوط به اوراق تبعی که در قالب جدول زیر آورده می‌شود می‌بایست در قالب این اطلاعیه منتشر شود.
1) نماد معاملاتی
11) سررسید
2) دارایی پایه
12) شرایط تسویه تعهدات
3) عرضه کننده
13) شرایط انجام معاملات ثانویه در صورت وجود
4) کارگزار عرضه کننده
14) شرایط بازارگردانی در صورت وجود
5) حداقل حجم عرضه روزانه
15) زمان بندی فرآیند اعمال
6) کل حجم عرضه
16) نحوه تعیین قیمت مبنای دارایی پایه
7) سقف خرید
17) واحد پولی قیمت
8) محدودیتهای معاملاتی
18) خسارت‌ها
9) قیمت اعمال
19) ساعات و روزهای معاملاتی
10) دوره معاملاتی
20) کارمزدها
کلام آخر
اختیار فروش تبعی از جمله اوراقی است که تقریبا از سال 91 به بازار ایران راه یافته است و هدف آن نیز به طور مشخص پوشش ریسک سهامداران در بازار نزولی بوده است که البته خیلی مورد استقبال هم قرار نگرفته بود. اما در افت بازار اخیر این اوراق بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند تا جایی که بسیاری نقطه مبدا وارد شدن این اوراق به بازار را همین اواخر می‌دانند.
اختیار فروش تبعی نکاتی دارد که این مقاله سعی کردیم آنها را پوشش دهیم بنابراین اگر قصد خرید آن را دارید باید کد معاملاتی مربوط را اخذ نمایید و همچنین به قوانین این بازار توجه ویژه کنید. در این صورت امکان موفقیت در این بازار برای شما فراهم خواهد شد. امیدواریم این مقاله از فردانامه مورد توجه شما قرار گرفته باشد. با ما همراه باشید.
