اندیکاتور چیست و چه کاربردهایی دارد؟

یکی از شناخته‌شده‌ترین ابزارهای تحلیل تکنیکال اندیکاتورها هستند. این ابزارها تلاش می‌کنند تا به بررسی دقیق شرایط بازار پرداخته و تحلیلگران تکنیکال را از این شرایط آگاه کنند. در ادامه به بررسی این ابزارهای تحلیل تکنیکال خواهیم پرداخت.

اندیکاتورها به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی تحلیل تکنیکال شناخته می‌شوند. اندیکاتورها به تحلیلگران کمک می‌کنند تا زوایای پنهان بازار را درک کرده و همچنین هیجانات خود را نیز در معاملات خود کنترل کنند. تعداد اندیکاتورهای موجود در پلتفرم‌های تحلیل تکنیکال بسیار گسترده است. در ادامه این مطلب از فردانامه به به بررسی اندیکاتورها پرداخته و با زیروبم این ابزارهای تحلیل تکنیکال، آشنا خواهیم شد.

آشنایی با اندیکاتورها و کابرد آن‌ها

آشنایی با اندیکاتورها

 همان‌طور که اشاره کردیم اندیکاتورها یکی از ابزارهای پر کاربرد تحلیل تکنیکال هستند. تحلیل تکنیکال را می‌توان دانشی دانست که در آن با بررسی نمودار قیمت-زمان می‌توان روند قیمت را پیش‌بینی کرد. خروجی تحلیل تکنیکال در نهایت اتخاذ یکی از تصمیمات سرمایه‌گذاری یعنی خرید، فروش، نگهداری یا صبر است.

اندیکاتورها دراین‌بین تلاش می‌کنند تا با استفاده از فرمول‌های ریاضی و محاسباتی که بر روی قیمت و حجم معاملات انجام می‌دهند، اطلاعات مورد نیاز تحلیلگران را نمایش داده و آن‌ها را در اتخاذ این تصمیمات سرمایه‌گذاری یاری دهند. همان‌طور که اشاره کردیم از این ابزار به‌عنوان یکی از پر کاربردترین ابزارهای تحلیل تکنیکال یاد می‌شود.

 دلیل این موضوع به سهولت استفاده و یادگیری مفاهیم مرتبط با این ابزارها باز می‌گردد. در ادامه به بررسی داده‌های ورودی اندیکاتورها برای انجام محاسبات آن‌ها می‌پردازیم.

داده‌های ورودی محاسبات اندیکاتورها

همان‌طور که در ابتدا نیز عنوان کردیم، اندیکاتورها محاسبات خود را بر روی قیمت و حجم معاملات انجام می‌دهند. در واقع بسته به نوع و کاربرد اندیکاتور، داده‌های ورودی آن متفاوت بوده و در نهایت خروجی آن نیز منحصربه‌فرد خواهد بود. داده‌های قیمتی ورودی اندیکاتورها شامل چهار مؤلفه قیمتی کندل‌های قیمتی هستند. 

این چهار مؤلفه شامل قیمت‌های بیشترین، کمترین، بازگشایی و آخرین معامله کندل‌ها می‌شود. ازجمله اندیکاتورهایی که از این داده‌ها برای انجام محاسبات خود استفاده می‌کند، اندیکاتور «میانگین متحرک» است. داده‌های ورودی اندیکاتورهایی که از حجم معاملات نیز استفاده می‌کنند، حجم معاملات تحقق یافته یا در برخی موارد دیگر، ارزش معاملات صورت گرفته است. 

معروف‌ترین اندیکاتوری که ورودی آن حجم معاملات است، اندیکاتور «حجم یا Volume» است. در ادامه به طبقه‌بندی اندیکاتورها پرداخته و با برخی از مهم‌ترین و پرکاربردترین آن‌ها آشنا خواهیم شد.

طبقه‌بندی اندیکاتورها

در رایج‌ترین طبقه‌بندی، اندیکاتورها را می‌توان به دو صورت طبقه‌بندی کرد. یکی از این روش‌های طبقه‌بندی بر اساس وظایفشان است. در کاربرد دیگر اندیکاتورها را براساس زمان ارائه خروجی آن‌ها طبقه‌بندی می‌کنند. در ادامه به بررسی دسته‌های مختلف اندیکاتورها براساس هر روش خواهیم پرداخت.

همان‌طور که اشاره کردیم یکی از روش‌های دسته‌بندی اندیکاتورها، دسته‌بندی آن‌ها براساس وظایف آن‌ها است. بر این اساس اندیکاتورها را به سه دسته اندیکاتورهای نوسان‌نما، روندنما و حجمی تقسیم‌بندی می‌کنند. اندیکاتورهای نوسان‌نما (Oscillator indicators) دسته‌ای از اندیکاتورها هستند که خروجی آن‌ها صدور سیگنال‌های خریدوفروش است.

معمولا صدور این سیگنال‌ها توسط این اندیکاتورها به‌ترتیب با خروج از ناحیه اشباع فروش و یا ناحیه اشباع خرید، صورت می‌گیرد. این اندیکاتورها پیش از وقوع تغییر روند در بازار، نسبت به این موضوع هشدار می‌دهند. از معروف‌ترین این اندیکاتورها می‌توان به اندیکاتورهای RSI، MACD و CCI اشاره کرد. 

در تصویر زیر می‌توانید صدور سیگنال خریدوفروش به‌وسیله اندیکاتور RSI را که یک اندیکاتور نوسان‌نما شناخته‌شده است، مشاهده کنید.

صدور سیگنال خریدوفروش توسط اندیکاتور RSI در نماد شپدیس

اندیکاتورهای روندنما (Trend Follower) دسته دیگری از اندیکاتورها هستند. این اندیکاتورها تلاش می‌کنند که به شناسایی نوع بازار و در صورت رونددار بودن آن، روند حاکم در آن به معامله‌گران کمک کنند. ازجمله مهم‌ترین اندیکاتورهای روندنما می‌توان به میانگین‌های متحرک (Moving Average)، باند بولینگر (Bollinger band)، ایچیموکو (Ichimoku) اشاره کرد. 

در ادامه می‌توانید نحوه نمایش اندیکاتور میانگین متحرک را در نمودار نماد «ارفع» مشاهده کنید.

استفاده از اندیکاتور میانگین متحرک در نمودار نماد «ارفع»

اندیکاتورهای حجمی آخرین دسته از اندیکاتورها براساس این روش دسته‌بندی هستند. این دسته از اندیکاتورها به‌جای اعمال محاسبات خود بر روی قیمت، محاسبات خود را بر روی حجم معاملات انجام می‌دهند. کاربردهای حجم معاملات در تحلیل تکنیکال شامل شناسایی شکست‌های معتبر، شناسایی نقاط پایان روند و در نهایت شناسایی ورود و خروج پول هوشمند در بازار است. 

معروف‌ترین اندیکاتور حجمی اندیکاتور «حجم (Volume)» است. در ادامه می‌توانید استفاده از این اندیکاتور را در نمودار نماد «شستا» مشاهده کنید. (این اندیکاتور حجم معاملات صورت گرفته در هر کندل معاملاتی را نمایش می‌دهند و به‌صورت پیش‌فرض روی نمودارها نمایش داده می‌شود.)

اندیکاتور حجم در نمودار نماد «شستا» و نمایش حجم معاملات هر کندل توسط این اندیکاتور

همان‌طور که اشاره کردیم نوع دیگری از طبقه‌بندی اندیکاتورها قرار دادن آن‌ها در دو دسته اندیکاتورهای متأخر (Lagging Indicator) و متقدم (Leading indicators) است. اندیکاتورهای متقدم تلاش می‌کنند که پیش از تغییر روند، این هشدار را به معامله‌گران داده و آن‌ها را از این موضوع آگاه کنند.

 در واقع این اندیکاتورها با هدف پیش‌بینی حرکت آتی قیمت، طراحی و ایجاد شده‌اند. اندیکاتورهای نوسان‌نما معمولاً در این دسته از اندیکاتورها قرار می‌گیرند. در مقابل اما اندیکاتورهای متأخر تلاش می‌کنند تا روند حاکم در بازار را شناسایی کنند. این اندیکاتورها پیش از تغییر روند حاکم در بازار هیچ‌گونه هشداری را برای معامله‌گران صادر نمی‌کنند. 

در واقع هدف اصلی این اندیکاتورها شناسایی روند اصلی حاکم در بازار است و نه پیش‌بینی آن. این اندیکاتورها اندکی عقب‌تر از قیمت حرکت کرده و با تأخیر نسبت به تغییر روند بازار هشدار می‌دهند. اندیکاتورهای روندنما ازجمله اندیکاتورهایی هستند که در این دسته قرار می‌گیرند.

آشنایی با برخی از مهم‌ترین اندیکاتورها

پس از آشنایی با دسته‌های مختلف اندیکاتورها، در ادامه تلاش می‌کنیم به معرفی برخی از مهم‌ترین و نام‌آشناترین اندیکاتورهای هر دسته بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

اندیکاتور میانگین متحرک

یکی از شناخته‌شده‌ترین اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال، اندیکاتور میانگین متحرک (Moving Average که با نام اختصاری MA نیز شناخته می‌شود) است. این اندیکاتور در دسته اندیکاتورهای روندنما و متأخر قرار می‌گیرد. کاربرد اصلی این اندیکاتور، شناسایی نوع بازار و در صورت رونددار بودن آن، روند حاکم در بازار است. 

یعنی شناسایی این‌که بازار دارای روند است و یا بازار دارای حالت رنج و نوسانی است. درصورتی‌که این اندیکاتور دارای روند صعودی بوده و کندل‌های قیمت نیز در بالای آن قرار گیرند، نشان‌دهنده روند صعودی حاکم در بازار است؛ اما در مقابل زمانی که شیب اندیکاتور نزولی باشد و کندل‌های قیمت نیز در زیر اندیکاتور قرار گیرند، این موضوع نشان‌دهنده روند نزولی حاکم در بازار خواهد بود. 

در ادامه می‌توان شناسایی روند نزولی و صعودی شکل‌گرفته در نمودار نماد «دی»  را با استفاده از این اندیکاتور مشاهده کرد.

استفاده از اندیکاتور میانگین متحرک درنمودار نماد دی

نحوه شناسایی بازارهای رنج و نوسانی توسط این اندیکاتور به این صورت است که در بازارهای مورد اشاره، شیب میانگین متحرک تقریبا افقی شده و کندل‌های قیمتی نیز دائماً میانگین متحرک را به‌سمت بالا و پایین می‌شکنند. در تصویر زیر می‌توان تشخیص بازار نوسانی و رنج را در نمودار نماد «ریشمک» توسط این اندیکاتور مشاهده کرد.

شناسایی بازار رنج در نمودار نماد «ریشمک» توسط اندیکاتور میانگین متحرک

اندیکاتور باند بولینگر

اندیکاتور باند بولینگر (Bollinger band که با نام اختصاری BB نیز شناخته می‌شود) یکی دیگر از اندیکاتورهای شناخته‌‌شده در تحلیل تکنیکال است. این اندیکاتور مشابه اندیکاتور میانگین متحرک یک اندیکاتور روندنما متأخر بوده و هدف یکسان شناسایی نوع بازار و روند حاکم در آن را دنبال می‌کند. این اندیکاتور به محاسبه انحراف از معیار قیمت پرداخته و به این شکل اطلاعات خود را در اختیار تحلیلگران قرار می‌دهد.

علاوه‌بر شناسایی نوع بازار، این اندیکاتور تلاش می‌کند تا با احتمال ۹۰درصد به پیش‌بینی محل بعدی که ممکن است کندل قیمت در آن قرار گیرد نیز بپردازد. این اندیکاتور از سه بخش خط میانی (همان میانگین متحرک اعمال شده بر روی روند قیمت است) و باند بالایی و پایینی (به‌ترتیب محدوده مثبت و منفی دو سیگما از میانگین قیمت را به ما نشان می‌دهند) تشکیل شده است.

نحوه نمایش روند حاکم در قیمت توسط این اندیکاتور مشابه اندیکاتور میانگین متحرک است. به این صورت که در صورتی که شیب اندیکاتور صعودی و کندل‌ها نیز در بخش بالایی آن قرار گیرند، روند حاکم در بازار صعودی خواهد بود؛ همچنین روند نزولی نیز زمانی توسط این اندیکاتور نشان داده خواهد می‌شود که شیب میانگین متحرک نزولی بوده و کندل‌های قیمت نیز در زیر میانگین متحرک قرار گیرند.

در نهایت در بازار رنج و نوسانی نیز شیب میانگین متحرک این اندیکاتور تقریبا افقی شده و کندل‌های قیمت نیز دائماً میانگین متحرک را به‌سمت بالا و پایین می‌شکنند. در ادامه می‌توان شناسایی روند نزولی، صعودی و رنج شکل گرفته در نمودار نماد «سفارس» را با استفاده از این اندیکاتور مشاهد کرد.

شناسایی نوع بازار و روندهای حاکم در آن با استفاده از اندیکاتور باند بولینگر در نمودار نماد «سفارس»

اندیکاتور RSI

اندیکاتور شاخص قدرت نسبی که با نام اختصاری RSI نیز شناخته می‌شود، یک اندیکاتور نوسان‌نمای متقدم است. وظیفه اصلی این اندیکاتور صدور سیگنال خریدوفروش و هشدار نسبت به تغییر روند بازار، پیش از وقوع آن است. محاسبات این اندیکاتور با محاسبه شاخصی به‌ نام شاخص بازدهی بازار انجام می‌شود. 

این شاخص از حاصل‌تقسیم متوسط رشد قیمت به افت قیمت به دست می‌آید. سپس مطابق فرمول زیر مقدار اندیکاتور شاخص قدرت نسبی محاسبه می‌شود.

فرمول محاسباتی اندیکاتور شاخص قدرت نسبی

همان‌طور که اشاره کردیم وظیفه اصلی این اندیکاتور صدور سیگنال خریدوفروش است. دو ناحیه ۰ الی ۳۰درصد و ۷۰ الی ۱۰۰درصد در این اندیکاتور به‌ترتیب معرف ناحیه اشباع فروش و خرید هستند. در ناحیه اشباع خرید، قدرت خریداران بازار حداقل دو برابر بیشتر از قدرت فروشندگان بوده و این موضوع نشان‌دهنده روند صعودی قدرتمند حاکم در بازار است.

 در ناحیه اشباع فروش نیز قدرت فروشندگان بیش از دوبرابر قدرت خریداران بوده و این موضوع نیز نشان‌دهنده روند نزولی شدید حاکم در بازار است. صدور سیگنال خرید در این اندیکاتور با خروج آن از ناحیه اشباع فروش رقم می‌خورد. در مقابل سیگنال فروش این اندیکاتور نیز با خروج آن از ناحیه اشباع خرید تایید و صادر می‌شود. 

در ادامه می‌توان صدور سیگنال خریدوفروش توسط این اندیکاتور را در نمودار نماد «تنوین» مشاهده کرد.

صدور سیگنال خریدوفروش توسط اندیکاتور RSI در نمودار نماد «تنوین»

اندیکاتور MACD

اندیکاتور MACD یکی از معدود اندیکاتورهایی است که هم وظیفه شناسایی روند را بر عهده دارد (یک اندیکاتور روندنما است) و هم وظیفه صدور سیگنال خریدوفروش (یک اندیکاتور نوسان‌نما است) را ایفا می‌کند. به همین دلیل از این اندیکاتور به‌عنوان یکی از پرکاربردترین اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال یاد می‌کنند. 

محاسبات این اندیکاتور به این صورت است که در ابتدا به محاسبه دو میانگین متحرک نمایی تند (دوره تناوب پیش‌فرض آن دوازده است) و کند (دوره تناوب پیش‌فرض آن ۲۶ است) پرداخته و در نهایت اختلاف میانگین متحرک نمایی کند از تند را محاسبه و به‌صورت نمودار ستونی در قسمت زیرین هر کندل نمایش می‌دهد.

در ادامه می‌توان فرمول محاسباتی این اندیکاتور را مشاهده کرد.

فرمول محاسباتی اندیکاتور MACD

گفتنی است که در صورتی که عدد حاصل شده از فرمول بالا مثبت باشد، این موضوع نشان‌دهنده روند صعودی حاکم در بازار است. به همین علت در این شرایط میله‌‌های اندیکاتور مکدی در قسمت مثبت این اندیکاتور قرار می‌گیرند؛ اما در صورتی که عدد حاصل شده منفی باشد، این موضوع نشان‌دهنده کمتر بودن مقدار میانگین متحرک تند نسبت به کند بوده و تاییدی بر روند نزولی حاکم در بازار است. 

در ادامه می‌توان شناسایی روند حاکم در بازار را با استفاده از این اندیکاتور مشاهده کرد.

شناسایی روند حاکم در بازار با استفاده از اندیکاتور MACD

همان‌طور که اشاره کردیم یکی دیگر از کاربردهای اصلی اندیکاتور MACD صدور سیگنال‌های خریدوفروش است. به این منظور برای صدور سیگنال خرید باید منتظر کراس روبه بالای میله‌ها نسبت به خط سیگنال مکدی، (میانگین متحرک اعمال شده بر روی میله‌های مکدی) در محدوده‌ای که میله‌های مکدی علامت جبری منفی دارند، باشیم.

 در تصویر زیر می‌توان صدور سیگنال خرید در نمودار نماد «شتران»، به‌وسیله این اندیکاتور را مشاهده کرد.

صدور سیگنال خرید توسط اندیکاتور MACD

برای صدور سیگنال فروش به‌وسیله این اندیکاتور نیز باید منتظر کراس روبه پایین میله‌ها نسبت به خط سیگنال آن‌ها بود. در تصویر زیر می‌توان صدور سیگنال فروش به‌وسیله این اندیکاتور را در نمودار نماد «بکهنوج» مشاهده کرد.

صدور سیگنال فروش توسط اندیکاتور MACD در نمودار نماد «بکهنوج»

واگرایی در اندیکاتورها

یکی از مهمترین کاربردهای اندیکاتورها شناسایی واگرایی‌ها است. واگرایی در لغت به معنای تضاد بوده و در واقع تضاد میان داده قیمت و اندیکاتور است. واگرایی‌ها در انتهای بازارهای رونددار شکل گرفته و شکل‌گیری آن‌ها در این بازارها نشانه‌ای از کاهش قدرت روند بازار و به پایان رسیدن آن است. 

روش شناسایی واگرایی‌ها در اندیکاتورهای مختلف متفاوت است. برای مثال در اندیکاتور RSI واگرایی در روند صعودی در زمانی رخ می‌دهد که در دو قله متوالی قیمت با ترتیب پلکانی صعودی، شاهد تشکیل دو قله متوالی با ترتیب پلکانی نزولی یا مسطح در این اندیکاتور باشیم. همان‌طور که ذکر کردیم این موضوع به معنای کاهش قدرت روند صعودی حاکم در بازار و پایان یافتن زودهنگام آن است.

سخن پایانی

اندیکاتورها به‌عنوان یکی از پرکاربردترین ابزارها در تحلیل تکنیکال شناخته می‌شوند. سهولت استفاده و یادگیری و همچنین سرعت بالای این ابزار در  انجام تحلیل و ارائه اطلاعات خود، دلیل اصلی توجه تحلیلگران تکنیکی به این ابزار است. تحلیلگران با استفاده از این ابزارها تلاش می‌کنند تا شرایط بازار را تعیین کرده و از اتفاقات صورت گرفته در پشت‌پرده بازار نیز آگاه شوند. دراین‌بین هر کدام از اندیکاتورها ویژگی خاص خود را داشته و کاربردهای منحصربه‌فردی نیز برای خود دارند. در نهایت امیدواریم این مقاله در جهت آآشنایی شما با این ابزار مفید باشد و به بهبود معاملات شما در بازار سهام منجر شود.