حسن کاظم زاده پاییز ناتراز ارزی
تراز ارزی آذرماه 1401 منفی شد. رشد شدید واردات در پاییز باعث شد تا جمع وارد در این فصل و امسال به شدت از صادرات غیرنفتی پیش بگیرد و سنگین ترین تراز منفی فصلی در سال های اخیر تجربه شود. سیاست کنترل قیمت های داخلی از طریق افزایش واردات، سیاستی است که معمولا در دوران فراوانی درآمدهای نفتی در دولت های ایران تجربه شده است، اما وضعیت پاییز 1401 بسیار شدید بوده و واردات به شدت از صادرات پیشی گرفته است.
در ماه های اخیر خصوصا از شهریور به بعد تراز تجاری مدام در حال منفی شدن است و واردات به سرعت در حال پیش گرفتن از صادرات غیرنفتی بوده و به نظر می رسد بخش قابل توجهی از درآمدهای نفتی ماهانه به پوشش این ناترازی اختصاص پیدا کرده است.
صادرات و واردات در پاییز1401
در فصل پاییز واردات 4.6 میلیارد دلار از صادرات بیشتر بوده و همه ی رکوردها را جا به جا کرده است. تراز تجاری منفی 4.6 میلیارد دلار نه تنها در یک فصل بلکه حتی در یکسال کامل هم تجربه نشده بود. سال 96 که تراز تجاری صادرات غیرنفتی و واردات به شدت منفی بود، واردات حدود 7.3 میلیارد دلار از صادرات بیشتر بود و بعد از آن و در دوره خروج آمریکا از برجام هیچ وقت حتی در یکسال کامل واردات به اندازه از صادرات بیشتر نبود. این تراز تجاری منفی در فصل پاییز در صورت عدم کنترل واردات یا افت درآمد صادرات غیرنفتی یا نفتی می تواند در ماه های آتی بسیار خطرناک باشد و ناترازی ارزی بوجود بیاورد.
نکته نگران کننده دیگر تداوم دو فصل با تراز تجاری منفی سنگین در سال 1401 است. در واقع تابستان هم یکی از فصل هایی بود که تراز تجاری به شدت منفی بود و رکود بالاترین تراز تجاری منفی از ابتدای سال 99 را به خود اختصاص داده بود. حالا فصل پاییز به تنهایی دوبرابر تابستان تراز تجاری منفی داشته. در واقع در سال های اخیر و دوران بازگشت تحریم ها، همواره اگر در فصلی واردات به شدت از صادرات پیشی می گرفته، بلافاصله در فصل بعد این ناترازی جبران می شده و وضعیت کمی بهبود پیدا می کرده. اما در دو فصل اخیر نه تنها بهتر نشده بلکه در پاییز نسبت به تابستان وضعیت بسیار بدتر شده است.
تراز تجمعی 12ماهه
یکی دیگر از شاخص های مهم در بررسی تراز تجاری، وضعیت آن در 12 ماهه منتهی به ماه مورد بررسی است. در واقع این شاخص وضعیت واردات و صادرات و نسبت این دو به هم را در 12 ماه گذشته بررسی می کند. همانگونه که در تصویر 2 قابل مشاهده است، با تداوم ترازهای تجاری منفی در ماه های اخیر، در 12 ماهه منتهی به انتهای آذرماه کسری تجاری 12 ماه به حدود 8.7 میلیارد دلار رسیده که و از زمان بازگشت مجدد تحریم ها بی سابقه بوده است.
در این 12 ماه، تنها در فروردین و خرداد تراز تجاری منفی نبود و در بقیه ماه ها همواره واردات از صادرات غیرنفتی بیشتر بوده. از سوی دیگر از تیرماه که تراز تجاری ماهانه منفی شده، هر ماه شدت تراز منفی بیشتر شده و با شدت بیشتر شاهد پیش گرفتن واردات از صادرات هستیم.
تراز تجمعی 12ماهه
به نظر می رسد افزایش فاصله بین نرخ دلار در سامانه نیما (به عنوان نرخ رسمی ارز در دسترس واردکنندگان) و نرخ دلار آزاد انگیزه برای واردات را افزایش می دهد و با افزایش فاصله بین این دو نرخ واردات با شدت بیشتری از صادرات پیش گرفته است. در حالی که در 9 ماهه ی ابتدایی امسال ارزش دلاری صادراتی، 3.8 درصد رشد کرده اما رشد نزدیک به 15 درصدی واردات باعث شده اثر این افزایش صادرات خنثی شود و تراز تجاری با شدت بیشتری منفی شود.
تراز تجاری 9ماهه 1401
در آذرماه تراز تجاری منفی 15 ماه گذشته شکسته شد و واردات بیش از 1.6 میلیارد دلار بیش از صادرات بود. این سطح از تراز تجاری منفی آن هم در ششمین ماه تراز منفی مداوم واقعا نگران کننده است و نشان می دهد عمده ی درآمد ارزی نفتی (نفت و گاز) صرف پوشش این ناترازی می شود. در 9 ماهه ابتدای سال 1401 واردات حدود 6.5 میلیارد دلار بیش از صادرات بوده و تراز تجاری منفی از کمتر از یک میلیارد دلار در 9 ماهه ابتدایی سال 1400 به این حد از ناترازی منفی رسیده است.
رشد 800 درصدی تراز تجاری منفی در 9 ماهه امسال نسبت به سال گذشته نشان می دهد رشد افسارگسیخته واردات برای کنترل بازار داخل، منجر به ناترازی شدید ارزی شده است. فعلا این ناترازی با درآمدهای نفتی پوشش داده است.
در سه ماه پایانی سالی، صادرات غیرنفتی به دلیل قطعی گاز در صنایع پتروشیمی و فلزی کاهش پیدا می کند. از طرف دیگر فاصله ارز نیمای تثبیت شده در نرخ 28500 تومان و نرخ دلار بازار آزاد باعث افزایش انگیزه برای واردات می شود و می تواند تراز تجاری منفی 1.6 میلیارد در آذرماه را به حدود 2 میلیارد دلار برساند. از طرف دیگر به دلیل افزایش مصرف گاز و کمبود سوخت مورد نیاز نیروگاه ها، بخشی از مازوت و گازوئیل صادراتی راهی تولید برق می شود و درآمد ارزی ناشی از این فراورده ها هم کاهش پیدا می کند، صادرات برق هم عملا افت پیدا می کند.
در حال حاضر با فرض صادرات 1 میلیون بشکه نفت در روز با نرخ در دسترس حدود60 دلار، درآمد نفتی می تواند حدود 1.8 میلیارد دلار باشد. به این ترتیب احتمالا در زمستان، درآمد نفتی نیز جوابگوی ناترازی ارزی نباشد.
اخیرا نیز به وضعیت نگران کننده ی تراز تجاری مهرماه مفصلا پرداختیم.
نتیجه گیری
ناترازی ارز در فصل پاییز به بیش از 4.5 میلیارد دلار منفی رسیده است و تنها در آذرماه واردات 1.6 میلیارد دلار بیش از صادرات بوده است. تثبیت نرخ ارز نیما در 28500 تومان و فاصله ی آن با ارز آزاد می تواند انگیزه برای واردات را افزایش دهد و از طرف دیگر افت صادرات محصولات پتروشیمی و فلزات به دلیل قطعی برق می تواند ناترازی ماهانه را به بیش از 2میلیارد دلار منفی در ماه برساند. از طرف دیگر به دلیل مصرف فراورده های نفتی در نیروگاه ها به جای گاز، درآمد ارزی از محل این فراورده ها نیز کاهش خواهد یافت. درآمد نفتی در هر فصل زمستان در بعید است بیش از 1.8 میلیارد دلار باشد.
به این ترتیب با ادامه سیاست فعلی که تحریک کننده واردات و تهدید کننده صادرات است، ناترازی ارزی به سطحی خواهد رسید که دیگر درآمد نفتی نیز نتواند پاسخگوی آن باشد. تحریک بیشتر واردات، افت درآمد نفتی به هر دلیلی یا افت صادرات غیرنفتی می تواند نتایج فاجعه باری در بازار ارز به بار بیاورد.
منبع: گمرک
جسارتا با این اوصاف آقای ریس جدید بانک مرکزی دلار برای تثبیت رو از کجا میارن ؟اتفاقی افتاده یا قراره بیفته ؟
از محل درآمدهای نفتی و پتروشیمی بذل و بخشش میکنن.