سعید طبرسی در تحلیل بنیادی برای مقایسه شرکتها با یکدیگر، از یک سری نسبتهای مالی استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین این نسبتها نسبت قیمت به ارزش دفتری یا P/B است.
برای حضور موفق در بازارهای مالی به عنوان معامله‌گر یا سرمایه‌گذار، شناخت انواع روش‌های تحلیل بازار لازم است. روش‌های تحلیل به سه دسته عمده تحلیل بنیادی، تحلیل تکنیکال و تابلوخوانی تقسیم می‌شوند که هرکدام ابزارها و مفاهیم خود را دارند. در تحلیل بنیادی، با نسبتهای مالی مانند P/E و P/S سر و کار داریم که در مقاله تحلیل بنیادی چیست به آنها پرداخته‌ایم.
یکی دیگر از نسبتهای مالی مهم، P/B است که با بررسی آن، قیمت بازار یک دارایی در حال حاضر را با ارزش دفتری آن مقایسه می‌کنیم.
P/B چیست؟
P از واژه Price به معنای قیمت و B از واژه Book Value به معنای ارزش دفتری گرفته شده است. از این نسبت برای مقایسه ارزش بازار سهم با ارزش دفتری آن استفاده می‌شود.
ارزش دفتری، نشان‌دهنده ارزش ویژه یک شرکت است. در واقع ارزش دفتری برابر با جمع حقوق صاحبان سهام (حقوق مالکانه) است که تقسیم بر تعداد سهام آن شرکت می‌شود تا ارزش دفتری هر سهم محاسبه شود.
P/B چیست؟
P/B چگونه محاسبه می‌شود؟
صورت کسر یعنی P یا Price همان قیمت پایانی سهم است که در سایت TSETMC به طور روزانه قابل مشاهده است.
برای محاسبه مخرج کسر، باید ارزش دفتری را برای هر سهم محاسبه کنیم. به آخرین صورت مالی(ترازنامه) شرکت رجوع می‌کنیم که می‌تواند صورت مالی سه ماهه، شش ماهه یا سالانه شرکت در سایت کدال باشد، و عدد مربوط به مجموع حقوق صاحبان سهام (حقوق مالکانه) را تقسیم بر تعداد سهام شرکت می‌کنیم.
نهایتا با تقسیم کردن قیمت پایانی بر ارزش دفتری هر سهم P/B به دست می‌آید:
فرمول ارزش دفتری هر سهم عادی
به عنوان یک مثال برای این فرآیند، نسبت P/B را برای سهم شپدیس (پتروشیمی پردیس) محاسبه می‌کنیم. برای این منظور با رجوع به سایت کدال از آخرین صورت مالی شرکت استفاده می‌کنیم که تاریخ این بررسی صورت مالی 9 ماهه است.
جمع حقوق مالکانه شرکت (سطر آخر) برابر با 356،358،294 میلیون ریال است. از آنجا که ارزش اسمی هر سهم هزار ریال است تعداد سهام شرکت از تقسیم میزان سرمایه (میلیون ریال) بر عدد هزار به دست می‌آید.
نتیجه می‌گیریم که در تاریخ بررسی ما، قیمت سهام نماد شپدیس 2.74 برابر ارزش دفتری آن است. با داشتن چنین اطلاعاتی در مورد این سهام، در کنار نسبتهای مالی دیگر مانند P/E و اطلاعات دیگر می‌توانیم در مورد ارزندگی این سهام نظر دهیم.
تفسیر P/B
نسبت P/B برقرار کننده یک رابطه بین اکنون و گذشته است، بدین ترتیب که قیمت اکنون یک دارایی را با ارزش تاریخی آن مقایسه می‌کند. پس می‌توان گفت هرچه این نسبت پایین‌تر باشد سهم ارزان‌تر بوده و ارزندگی بیشتری دارد و بالعکس هرچه بالاتر باشد یعنی بالاتر از ارزش ذاتی خود معامله می‌شود. به طور کلی نسبت P/B حوالی یک یا پایین‌تر از آن برای سرمایه‌گذاری جذاب تلقی می‌گردد.
در بعضی موارد که EPS یا سود هر سهم برای چند دوره در شرکتی منفی باشد، نسبت P/E برای تحلیل آن شرکت کاربری نخواهد داشت. در این شرکتها توجه سهامداران به دارایی‌های شرکت بیشتر است و نسبت P/B اهمیت بیشتری می‌یابد.
همچنین در صنایع سرمایه‌بر که نیاز به دارایی‌های مشهود گران‌قیمت دارند مانند شرکت‌های حمل و نقل و نیروگاه‌ها، این نسبت کاربرد بیشتری در مقایسه با شرکت‌های خدماتی دارد.
محدودیت‌های استفاده از P/B
1) محدودیت‌های مربوط به محاسبه ارزش دارایی‌ها
همان‌طور که گفته شد برای محاسبه نسبت P/B باید به داده‌های ترازنامه رجوع کنیم. از آنجا که حقوق صاحبان سهام برابر دارایی‌ها منهای بدهی‌های شرکت است، دقیقا همینجا اولین مشکل بروز می‌کند.
بر طبق اصول حسابداری مقدار بدهی‌ها باید به قیمت روز باشد اما برای ثبت دارایی از بهای تمام شده تاریخی (قیمتی که برای خرید، پرداخت شده) استفاده می‌شود. برای همین در اکثر مواقع حقوق صاحبان سهم‌ها کمتر از حالت واقعی محاسبه می‌شود.
برای نمونه می‌توان به دارایی‌های شرکت‌های بورسی اشاره کرد که با قیمت قدیمی در ترازنامه ثبت شده‌اند. مثلا یک قطعه زمینی که آن را ۱۰ سال پیش خریده ولی با همان بهای تمام شده یا قیمت خرید در ترازنامه آورده شده است. بنابراین محاسبه ارزش حقوق صاحبان سهام در این گونه شرکتها مشکل می‌شود.
به خصوص در شرایط تورمی این مشکل دو چندان مطرح است. به تجربه خودتان در اقتصاد ایران رجوع کنید، قیمت خریداری یک قطعه زمین در بیست سال قبل چه نسبتی با قیمت روز آن دارد؟ نصف؟ یک سوم؟ یک دهم و یا حتی کمتر؟ پس دارایی‌های ثابت شرکتها اعم از زمین، ساختمان و ماشین آلات که در طول سالیان متمادی خریداری شده و با بهای تاریخی در ترازنامه ثبت شده است به هنگام محاسبه ارزش دفتری نمی‌تواند مقیاس معناداری به تحلیل‌گر بدهد.
با یک استثنا، شرکتی که به‌تازگی تجدید ارزیابی دارایی‌های خود را انجام داده بهای تمام شده دارایی‌های منعکس در ترازنامه به قیمت روز نزدیک است.
همچنین بسیاری از شرکت‌های خدماتی مانند فناوری اطلاعات دارایی مشهود کمی دارند که نمی‌تواند نشان‌دهنده ارزش واقعی آنها باشد.
2) محدودیت‌های مربوط به شرکت‌های زیان‌ده
برای شرکت‌هایی که در چند دوره پیاپی زیان‌ده بوده‌اند، ممکن است جمع بدهی‌ها از دارایی‌ها بیشتر شود. درنتیجه حقوق صاحبان سهام، عددی منفی خواهد شد. در این صورت استفاده از نسبت P/B در این شرکتها کاربردی نخواهد داشت.
3) منعکس نشدن دارایی‌های جدید در ترازنامه
صورت‌های مالی حسابرسی شده هر شش ماه یک بار و غیر حسابرسی شده هر سه ماه یک بار منتشر می‌شود. گاهی ممکن است در این فواصل دارایی جدیدی توسط شرکت خریداری شده باشد که در صورت مالی منعکس نشده باشد.
پس مجددا خاطر نشان می‌شود که نسبت P/B که برای یک شرکت محاسبه شده، باید در کنار سایر نسبتهای مالی و سایر معیارهای تحلیل‌گری استفاده شود.
جمع‌بندی و خلاصه نکات مربوط به نسبت P/B
- این نسبت از تقسیم قیمت پایانی به ارزش دفتری هر سهم به دست می‌آید و برای مقایسه با ارزش دفتری با ارزش بازار سهم به کار می‌رود.
- عددهای بیشتر از یک نشان‌دهنده قیمت بیشتر بازار نسبت به قیمت دفتری (بالاتر از ارزش ذاتی) و اعداد کمتر از یک نشان‌دهنده قیمت کمتر بازار نسبت به ارزش دفتری (زیر ارزش ذاتی) است. مقادیر زیر یک عمدتا جذاب تلقی می‌شود.
- از آنجا که دارایی‌های مشهود شرکت به بهای تمام شده تاریخی در ترازنامه منعکس می‌شود، استفاده از این نسبت در اقتصادهای تورمی معنای دقیقی به دست نمی‌دهد.
- نسبت P/B برای شرکت‌های دارایی‌محور و شرکت‌هایی که سود سهام آنها منفی شده کاربرد بیشتری دارد و در حالت کلی نیز نسبتی است که باید به عنوان اطلاعات تکمیلی در کنار سایر نسبتها و اطلاعات به کار رود.
