ناهنجاری های اوراق گام

ناهنجاری های اوراق گام

چند وقتی است که ابزار مالی جدیدی به نام اوراق گام که قرار بود وظیفه تامین مالی زنجیره ای را در تولید ایفا کند معرفی شده است. اما به دلیل انحراف از کارکرد اصلی خودش مشکلات زیادی را به وجود آورده است. بهتر است با یک مثال کارکرد اصلی اوراق گام را توضیح دهیم تا متوجه شوید این اوراق قرار بود چه کار کند. فرض کنید ایران خودرو از ایساکو قطعات بدنه خودرو را خریداری می کند و به جای اینکه پول نقد به ایساکو پرداخت کند، اوراق گام ضمانت شده توسط یک بانک را به آن می دهد.

ایساکو از فولاد مبارکه ورق می خرد و چون پول ندارد همین اوراق را به فولاد مبارکه می دهد. فولاد مبارکه برای تولید ورق نیاز به سنگ آهن دارد و آن را از چادرملو می خرد و به جای پول اوراق گام را به چادرملو می دهد. حالا چادرملو می تواند منتظر شود تا گام سررسید شده و پولش را بگیرد یا می تواند آنرا در همان زمان یک بازار متشکل مثل بورس یا یک بازار غیرمتشکل مانند شعب بانک ها تنزیل کرده و همان روز پولش را بگیرد.

اوراق گام به طور کامل از شکل منحرف شد و اصلا با آن مدل اولیه که طراحی شده بود تطابق ندارد. در حال حاضر کارکرد گام به این شکل شده است که بانک ها در مواجه با متقاضیان تسهلات سریعا برای ایشان یک اوراق گام طراحی کرده و آن را ضمانت می کنند و به طور مستقیم به دنبال مشتری برای فروش (تنزیل) می گردند. این رویه منحرف شده باعث مشکلات زیادی در بخش صنعت، بازار پول و همچنین بازار سرمایه شده است.

اینکه بانک مرکزی کی از این مسیر انحرافی جلوگیری خواهد کرد مشخص نیست اما اخیرا سازمان بورس دستورالعملی برای پذیرش اوراق گام در بورس ها تدوین کرده است که به نظر می رسد حداقل جلوی مشکلات وارد شده به بازار سرمایه را خواهد گرفت

تعیین بازارگردان

یکی از الزامات اساسی که سازمان بورس برای پذیرش اوراق گام در بورس در نظر گرفته، تعیین بازارگردان به همراه تعهدات مشخص قبل از پذیرش و عرضه این اوراق در بورس ها است. به این ترتیب معاملات به هم ریخته و ناهنجاری معاملاتی این اوراق کاهش پیدا خواهد کرد. در واقع به دلیل حضور بازارگردان در معاملات شاهد نوسان کمتر آنها خواهیم بود مشاهده نرخ های بازده بسیار بالا و نوسان شدید در قیمت این اوراق کاهش پیدا خواهد کرد.

ارائه مستندات ضمانت

سازمان بورس برای اینکه از شرایط توافقی بین بانک و بدهکار اوراق گام مطمئن شود از این به بعد برای اطمینان از عدم نکول قرارداد بین ضمانت بین بانک و بدهکار را به صورت کپی برابر اصل شده خواهد خواست. در واقع یکی از نگرانی ها در مورد اوراق گام عدم طی شدن مراحل سنجش ریسک و اعتبارسنجی در سیستم بانکی بود که با گرفتن قرارداد بین بانک و بدهکار و بررسی آن می توان از وضعیت اعتباری جاری شده بین ایشان اطمینان حاصل کرد.

میزان انتشار توسط هر بانک

همانگونه در ابتدای این مقاله توضیح داده شد، بانک ها در واقع ضامن اوراق گام هستند و با ضمانت آن به اوراق اعتبار می بخشند و این اطمینان را برای گیرنده یا تنزیل کننده بوجود می آورد که اگر در سررسید ناشر (بدهکار) نتوانست به تعهدات خودش ایفا کند، این بانک است که تاوان خواهد داد. هر بانکی توانایی محدودی برای ضمانت دارد و حتی در سیستم نظارتی بانک مرکزی حد ضمانت هر بانک مشخص می شود که عبور از آن بدون اجازه بانک مرکزی امکان پذیر نیست.

برخی از اوراق بدهی مانند اوراق صکوک که در بورس پذیرش شده و عرضه می شوند نیز با ضمانت بانکی صورت می گیرد. بانک مرکزی برای هر بانک یک حدی از ضمانت اوراق را به سازمان بورس اعلام می کند که آن بانک اجازه عبور از آن حد را ندارد. حالا سازمان بورس به شرطی اوراق گام ضمانت شده از طرف یک بانک را خواهد پذیرفت که از حد ضمانت مشخص شده فراتر نرود.

ایجاد این محدودیت باعث خواهد شد تا اوراق گام به صورت افسارگسیخته و بدون محدودیت وارد بازار سرمایه نشود و هر بانک تا یک حد مشخصی توان پذیرش اوراق گام را در بورس داشته باشد. بعد از به هم ریختگی ناشی از عدم وجود بازارگردان، عرضه ی بدون سقف اوراق گام در بورس به منظور تنزیل آنها مهمترین مشکل بود

بازگشت گام به ریل

برای بازگشت اوراق گام به ریل بایستی بانک مرکزی ساختار معیوب فعلی را در سیستم بانکی و بازار پول برطرف کند و شرایطی را بوجود بیاورد که گام همانند یک سند ضمانت شده دایر بر بدهی یک شخص (همچون چک پشت نویسی شده) در زنجیره تامین مواد اولیه و کالاهای مورد نیاز تولیدکنندگان بچرخد، نه اینکه بانک ها بدون توقف برای بدهکاران گام چاپ کنند و آن را راهی بازار متشکل یا غیرمتشکل نمایند. کنترل و ساماندهی این موضوع در اختیار سازمان بورس نیست و بایستی توسط بانک مرکزی انجام پذیرد.

در صورتی که بانک مرکزی نتواند ابزار منحرف شده را به ریل اصلی بازگرداند، نیاز است تا نهادهای نظارتی وارد شده و جلوی تولد بحران در سیستم بانکی را از همین الان بگیرند.